نقش اندیشه‌وران و نخبگان سیاسی در شکل‌گیری انجمن آثار ملی

سپهر گفتمانی ایران از میانۀ دوره قاجاریه به‌تدریج به سویی رفت که ضرورت توجه به هویت ملی در کانون توجه قرار گرفت. به تعبیر دیگر، تکوین انگارۀ ناسیونالیسم در این دوره زمینه را برای توجه به میراث فرهنگی فراهم کرد. پس از انقلاب مشروطه (1285ش.) و با گشایش مجلس شورای ملی بود که سیاست‌گذاری و نهادسازی در این عرصه آغاز شد. در راستای همین نهادسازی بود که در واپسین سال‌های دورۀ قاجاریه با گردهمایی شماری از نخبگان سیاسی انجمنی به نام انجمن آثار ملی بنیان نهاده شد. این انجمن اقدامات متنوعی را با هدف شناسایی و بزرگداشت میراث فرهنگی مانند برپایی جلسه‌های سخنرانی، شناسایی و مرمت بناهای تاریخی و برپایی بناهای یادمانی به انجام رساند. هدف پژوهش حاضر، بررسی زمینه‌های برآمدن انجمن آثار ملی است. این پژوهش بر محور این پرسش شکل گرفته است که چه طیف‌هایی و به چه ترتیبی در برآمدن انجمن آثار ملی نقش داشتند؟ پژوهش حاضر با روش پژوهش تاریخی و با تکیه بر واکاوی محتوای منابع دست اول انجام شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از تلاش سه طیف یعنی اندیشه‌وران، نخبگان سیاسی و شرق‌شناسان در طرح ضرورت، عینیت یافتن، و استمرار انجمن آثار ملی است. حاصل پژوهش بیانگر آن است که انگاره‌های اندیشه‌وران که بیشتر در نشریه‌های وقت بازتاب می‌یافت، زمینۀ طرح اندیشۀ انجمن آثار ملی را فراهم کرد. وانگهی، کنش‌گران سیاسی بازوی عملی تحقق این اندیشه شدند و انجمن را تاسیس کردند و در نهایت، شرق‌شناسان نیز با طرح دیدگاه‌های خود، نقشی معین در استمرار و پربار شدن فعالیت‌های آن ایفا کردند.

the role of scholars and political elites in the formation of the national relics society

the national relics society was one of the institutions established in the late years of the qajar era and began its activity in the early pahlavi era. during its activity time, the society has undertaken a variety of activities in various fields, such as preserving historical buildings, building monuments for historical figures, and publishing books on various subjects. the main aim of this article is to investigate the factors that underlie the establishment of the national relics society. the main question of this article is that which groups and to what extends had a role in the establishment of the national relics society? this research is based on the historical research method and relies on the analysis of the content of the first-hand sources of the period in question. the findings of the research show that three influential groups had a role in the establishment of the society: modernist scholars, political elites and orientalists. the ideas of the scholars, mainly reflected in journals such as kaveh, iranshahr, and namehyeh-farangestan, seem to provide the idea of the society. moreover, political elites became the practical power of this idea to founding the society, and finally, the orientalists played a significant role in outlining its activities.