ارایه الگوی برنامه‌ریزی کالبدی شهر ایرانی اسلامی برای پاسخ به نیازهای انسان از منظر اسلام

مطالعه حاضر، با هدف ارایه‌ الگوی شهر ایرانی اسلامی برای پاسخ به نیازهای انسان از منظر اسلام انجام شد که از روش کتابخانه‌ای و پرسش‌نامه به‌عنوان مهم‌ترین ابزارهای گردآوری داده‌های مورد نیاز استفاده شد. رویکرد برنامه‌ریزی مورد تاکید الگوی ارایه‌شده، توسعه‌ پایدار شهری با رهیافت برنامه‌ریزی تعاملی و رویکرد مطالعاتی الگو نیز رویکرد معرفت‌گرایانه بود. به این صورت که با توجه به اهمیت انسان به شناخت خود از دید اسلام پرداخته و به تبع ابعاد گوناگون وجودی او شهر اسلامی متناسب با انسان و نیازهای جسمانی و روحانی او در چهار رده نیازهای زیست‌محور، تفریح‌محور، فرهنگ‌محور و معنامحور شکل گرفت. سپس به سبب تحقق بهینه‌ هر یک از نیازهای چهارگانه‌ انسان، مهم‌ترین اصول محتوایی شهر ایرانی اسلامی شامل عدالت، محله‌محوری، مسجدمحوری، پرهیز از انواع مزاحمت‌ها، محرمیت، زیبایی و ارتباط با طبیعت معرفی ‌شد. از سوی دیگر در این الگو اهداف شهر زیست‌پذیر به‌عنوان مبنای نظری در نظر گرفته ‌شد، با این تفاوت که به جای تاکید بر لایه‌های پایین (نیازهای جسمانی) بر برنامه‌ریزی دقیق و رشد حداکثری در تامین لایه‌های بالاتر (نیازهای روحانی) انسان تحت عنوان شهر رشدپذیر تاکید شد. همچنین در این الگو بر دو ساحت بالقوه نفس تاکید شد که برای عمل‌کردن براساس آن باید به دو ساحت اول تنها در حد ضرورت پاسخ داد تا لایه‌های بالاتر شکوفا شوند. درحقیقت هدف اصلی این الگو زمینه‌سازی و هشدار برای برنامه‌ریزی دقیق و رشد حداکثری در لایه‌های سه و چهار (فرهنگ‌محور و معنامحور) آن بود که این نیز هدف اصلی تعریف انسان است. مهم‌ترین نکته در شهر رشدپذیر، توجه به بعد چهارم یعنی نیازهای معنامحور بود.

Presenting the Physical Planning Pattern of the Islamic Iranian City to Respond to Human Needs from the Perspective of Islam

The present study was conducted with the aim of presenting the pattern of Islamic Iranian city to respond to human needs from the perspective of Islam. The most important instruments for collecting the required data in this research were the library research method and questionnaire. The planning approach emphasized by the proposed pattern was sustainable urban development using the participatory planning approach, and the study approach of the pattern was the epistemic approach. In this way, given the importance of humans, this study explored humanity from the Islamic perspective and considering the various existential dimensions of humans, Islamic city is formed based on the physical and spiritual needs of humans in four types of biobased, recreationbased, culturebased, and meaningbased needs. Then, for the purpose of the optimal realization of each mentioned quadruple needs of humans, the most important content principles of Islamic cities were introduced as justice, neighbourhoodbased, mosquebased, avoidance of disturbance, privacy, beauty, and communication with nature. On the other hand, in this pattern, the aims of the viable city were considered as the theoretical basis, but instead of emphasizing the lower layers (physical needs), the emphasis was placed on accurate planning and maximal growth in supplying the higher layers (spiritual needs) of the human under the title of growable city. The pattern also emphasized two potential areas of the self that to flourishing the higher layers, the first two areas should only be answered according to the necessity. Indeed, the main purpose of this pattern was to providing background and warning for accurate planning and maximum growth in layers three and four (culturebased and spiritualbased) that is the main purpose of human definition. The most important point emphasized in a growable city is the attention to the fourth dimension (meaningbased).