تجلی مفاهیم اسلامی و قرآنی در آثار دوره صفویه و قاجار (مطالعات موردی: مسجد- مدرسه چهارباغ و آستان شاه عبدالعظیم(ع))

اهداف: تجلی مفاهیم اسلامی و قرآنی در آثار دوره صفویه و قاجار موضوعی بسیار مهم در درک معماری اسلامی ایرانی است. هدف از مطالعه حاضر، نمایش تاثیر قرآن مجید در شکل‌دهی آثار دوره‌های صفویه و قاجار بود.ابزار و روش‌ها: این مطالعه با استفاده از روش تحلیلی توصیفی و تحقیقات میدانی به مقایسه تطبیقی نقوش کاشی‌کاری دو بنای مهم از این ادوار پرداخت.یافته‌ها: یافته‌ها نشان دادند که در دوره صفوی رنگ‌های غالب کاشی‌کاری لاجوردی و فیروزه‌ای و در دوره قاجار زرد و نارنجی بوده است. خط غالب در مجموعه چهارباغ ثلث و کوفی بنایی و در آستان حضرت شاه عبدالعظیم(ع) نستعلیق بود. در کاشی دوره صفوی نقوش هندسی و گیاهی هر کدام به‌صورت مجزا و ساده به کار رفته بودند، ولی در دوره قاجار، استفاده تلفیقی از نقوش گیاهی و هندسی با جزییات فراوان مشاهده شد. همچنین مشخص شد که با توجه به تاثیر هنر غرب بر هنر قاجار، نقوش آن از حالت روحانی خارج شده است و استفاده از نقوش طبیعت‌گرا مانند نقوش انسانی، جانوری، گل‌ها و میوه‌ها تحت تاثیر هنر غربی در هنر کاشی‌کاری معماری ایران به وجود آمدند. همچنین قرآن مجید منبع الهام هنرمندان و طراحان آثار دوران اسلامی بوده است.نتیجه‌گیری: مروری بر دو نمونه موردی مطالعه‌شده، مسجد مدرسه چهارباغ و آستان شاه عبدالعظیم(ع) نشان‌دهنده آن است که آیات قرآن مجید را می‌توان منشا ایده‌پردازی هنرمند در درک آثار دوره صفویه و قاجار دانست.

Islamic Principles and Quranic Verses in Safavid Dynasty and Qajar Dynasty Masterpieces (Case Studies: Chahar-Bagh School-Mosque and Shah-Abdol-Azim Tomb)

Aims: This paper was carried out to show Islamic principles and Quranic verses in the Safavid Dynasty and Qajar Dynasty masterpieces, especially in the case of studies (ChaharBagh SchoolMosque and Shah AbdolAzim Tomb). ChaharBagh SchoolMosque is one of the masterpieces of Safavid Dynasty, and Shah AbdolAzim Tomb is one of the most important buildings of Tehran. The centrepiece of its tiling ornament has accomplished in the Qajar Dynasty.Instruments Methods: Comparative analysis of tiling in these two buildings can help in recognition of them. This study compares these two buildings with analyticaldescriptive, and survey study methods.Findings: The Findings of the present study indicate that the main difference between these two buildings rsquo; tiling is in pattern and colour. In the Safavid Dynasty, azure and turquoise colours are dominant, but in Qajar yellow, orange, pink and brown are seen the most. In ChaharBagh complex, Suls and KufiyeBannai typefaces are used to inscribe Quranic and religious anecdotes. In Shah AbdolAzim Tomb Nastaliq typeface is used to inscribe anecdotes, holy names, craftsmen rsquo;s signatures, and describing the date of building construction. Geometric and arabesque patterns in tiling decoration of the Safavid Dynasty are simple and separate; in the Qajar Dynasty, complex shapes made of geometric and patterns with elaborate and complicated details can be seen.Conclusion: A review of the two case studies studied, the ChaharBagh SchoolMosque and Shah AbdolAzim Tomb, shows that the verses of the Holy Quran can be considered as the source of the artistchr('39')s idea of understanding the Safavid and Qajar works.