شناسایی و تحلیل مولفه‌های تاثیرگذار بر محیط پاسخ‌ده در محلات از منظر جهان‌بینی اسلامی

افزایش جمعیت شهرها و تغییر زندگی به زندگی ماشینی افراد، کمرنگ شدن توجه به زندگی جمعی و در نهایت تنزل کیفیت زندگی بشر را به همراه داشته‌است، بنابراین پاسخ‌گویی به نیازهای مادی و مهم‌تر از آن معنوی افراد در محیط شهری از موضوعات مهم در دنیای معاصر است. در این میان با توجه به ساختار سنتی شهرهای اسلامی که از تعدادی محلات تشکیل می‌شد، وظیفه این محله‌ها برقراری پیوند، ایجاد همبستگی، پاسخ‌گویی به نیازهای ساکنین و غیره بود. در این راستا این پژوهش با هدف استخراج مولفه‌هایی برای پاسخ‌دهی محیطی محلات از منظر اندیشه اسلامی با استناد به منابع معتبر اسلامی تدوین گردیده‌است. این مقاله در‌صدد پاسخ‌گویی به این سوال اساسی است: از منظر جهان‌بینی اسلامی محیط پاسخ‌ده از جنبه حضور انسان‌ها شامل چه اصول و معیارهایی است؟ و این اصول و معیارها در محلات چگونه معنی می‌شوند؟ با توجه به ماهیت بنیادی نظری این پژوهش، ابتدا با رویکرد کیفی به مطالعه محتوای ادبیات موضوع پیرامون رویکرد پاسخ‌دهی از منظر مطالعات غربی و اندیشه اسلامی پرداخته شد و مولفه‌های این دو رویکرد نیز استخراج گردید، که از این میان می‌توان به مولفه‌هایی همچون بستری برای شکل‌گیری امت واحده و برگزاری مراسم‌ها، پیوند با طبیعت و تجلی بهشت در زمین و غیره از منظر اندیشه اسلامی اشاره نمود. سپس این معیارها در چهار طبقه‌بندی کلی با عناوین ویژگی‌های کالبدی، کارکردی ، ادراکی و درنهایت روحانی ارائه شده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که برخلاف نگاه غرب‌گرایانه که تنها بر وجوه جسمانی و گاه نفسانی انسان در طی حیات وی تمرکز نموده‌است، مولفه‌های اسلامی محلات ایرانیاسلامی بر سه ساحت جسمانی، نفسانی و روحانی حیات انسان و با نگاه ویژه و حائز اهمیت بر وجه روحانی تاثیرگذار بوده و بهتر خواهد توانست مجموعه نیازهای متعالی شهروندان در سطح محلات را پاسخ‌گو باشند.