نقش مولفه‌ها و باورهای دینی در پیروزی سپاه سلجوقی در نبرد ملاذگرد

در طول تاریخ جهان اسلام از جمله حوادث و وقایع بسیار مهمی که از آن در میان مسلمانان عموماً و در بین ترکان و ایرانیان خصوصاً با افتخار و سربلندی یاد می‌شود «نبرد ملاذگرد» است. آن حادثه در 463 ق/ 1071 م بین آلب‌ارسلان سلطان سلجوقی و رومانوس دیوگنس امپراتور بیزانس صورت گرفت و درنهایت پیروزی از آنِ آلب‌ارسلان گردید. اهمیت و جایگاه آن حادثه و نیز آثار و نتایج کوتاه یا درازمدت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، و دینی آن در بین دو جهان متفاوت یعنی اروپای مسیحی و جهان اسلام باعث توجه و انگیزش جدی مورخان گذشته و محققان امروزی بر آن حادثه گردیده است. دربارۀ این‌که چه عامل یا عواملی در شکست رومانوس و پیروزی آلب‌ارسلان نقش اساسی داشته اظهارنظرهای گوناگونی شده و از عوامل مختلفی سخن گفته‌اند. حقیقتاً نمی‌توان هیچ‌یک از عوامل مطرح‌شده در منابع اصلی یا تحقیقات بعدی را نادیده گرفت یا نادرست تلقی کرد؛ اما سوال اصلی این است که در میان عوامل متعدد مطرح‌شده عامل مذهبی و باورهای دینی از چه جایگاهی برخوردار بوده است؟ بر اساس فرضیة مقالة حاضر اعتقادات دینی و عنصر معنویت نه تنها همچون عوامل دیگر عاملی موثر در پیروزی سپاه سلجوقی بوده بلکه مهم‌ترین و اساسی‌ترین عامل آن پیروزی نیز بوده است. مغفول ماندن این مقوله در نگاه و قلم مورخان و متون اصلی غیراسلامی (بیزانسی، یونانی، مسیحی، ارمنی، و ...) از یک‌ سو و به صورت مستقل و جدی مطرح نشدن آن از سوی محققان و مورخان معاصر اسلامی و غیراسلامی از سوی دیگر، نگارنده را بر آن داشت تا پژوهشی مستقل با اتکا به منابع اصلی و استفاده از برخی تحقیقات مهم به روش توصیفی‌ ـ ‌تحلیلی ارائه کند.