تبارشناسی کیش گنوسی (مطالعه موردی: یهودیت)

گنوستیسیزم جریان فکری برجسته‌ای است که در سده دوم میلادی وارد جهان فکری یهودی-مسیحی شد و چالش‌های فکری مهمی را در حوزۀ الهیات یهودی-مسیحی پدید آورد. این چالش‌ها منجر به بررسی خاستگاه و ریشۀ اندیشه‌های گنوسی شد و نظریه‌های مختلفی را به دنبال داشت. یکی از این نظریه‌ها خاستگاه کیش گنوسی را یهودیت می‌داند. از یک سو استفادۀ گنوسی‌ها از مضامین و حتی واژگان و اصطلاحات عهد عتیق، نشان از عناصر یهودی در این تفکر دارد و از سویی دیگر، یهودی دانستن خاستگاه آیین گنوسی، با گرایش ضدیهودیِ شدید نظام‌های برجسته گنوسیِ سازگار نیست. بررسی آموزه‌های یهودی و مقایسه آن با ایده‌های محوری تفکر گنوسی مانند «معنا و حقیقت معرفت (گنوسیس)»، «مفهوم نجات غایی» و «وحدت خدا و عارف»، ادعای خاستگاه یهودیِ تفکر گنوسی را مخدوش می‌سازد و با توجه به فقدان هم‌گرائی در این مباحث مهم و بنیادین، یهودی دانستن کیش گنوسی منتفی است. این مقاله با رویکردی تحلیلی–انتقادی و با روش تحلیل محتوا به بررسی احتمال خاستگاه یهودی کیش گنوسی پرداخته‌ است.

The genealogy of Gnostic cult (Case study: Judaism)

Gnosticism is a numerous movement of thought that entered the world of JewishChristian thought in the second century AD and created important intellectual challenges in the field of JewishChristian theology. These challenges led to an examination of the origins of Gnostic thought and followed various theories. One of these theories considers Judaism to be the origin of Judaism. On the one hand, the Gnostics use of themes and even the words and expressions of the Old Testament shows the Jewish elements in this thought and on the other hand, the Jewish recognition of the origin of the Gnostic religion is incompatible with the strong antiSemitic tendencies of the prominent Gnostic systems. Examining Jewish teachings and comparing them to the central ideas of Gnostic thought, such as the meaning of knowledge”, the concept of ultimate salvation and the unity of God and mystic distorts the claim of the Jewish origin of Gnostic thought and according to the lack of convergence in these important and fundamental issues, the claim of the Jewish origin of the Gnostic religion is ruled out. In this paper, we examine the possibility of the Jewish origin of Gnosticism through content analysis method and an analyticalcritical approach.