بازتاب تقدیرگرایی و مولفه‌های آن در سفرنامه‌های دوره صفویه

تقدیرگرایی باوری هست که در نگرش و باور های عامه، سرنوشت آدمی از قبل مقدر شده،و تمامی امور بر اساس مقدرات و آنچه از پیش تعیین شده رخ می دهد؛به نحوی که در این نگرش جایگاهی برای انتخاب و اختیار انسان وجود ندارد. درواقع معتقدان به تقدیر بر این باورند که همه امور و پدیده ها در حیات اجتماعی فرد به کار کرد نیروها و عوامل ماوراءالطبیعه بستگی دارد. در این مقاله تلاش بر این است تا ضمن ریشه یابی مولفه ها و مصادیق تقدیرگرایی در سفرنامه های دوره صفویه، از جمله: بخت و اقبال، سعد و نحس ایام، استبداد و تقدس مابی شاه و ... دیدگاه این سفرنامه نویسان مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد. بر این اساس، یافته های پژوهش حاکی از آن است که تقدیرگرایی در دوره صفوی از جایگاه ویژه ای در میان ایرانیان و شاهان صفوی (چه در حوزه اجتماع و چه در حوزه سیاست) برخوردار بوده است، به طوری که این ویژگی از دیدگاه سفرنامه نویسان این دوره نظیر شاردن، تاورنیه، کمپفر،پیترو دلاواله، سانسون و کروسینسکی مغفول نمانده است و در جای جای سفرنامه های خود به تقدیرگرایی و مولفه های مرتبط با آن اشاره نموده ، آن را بازتاب داده اند. آنان بر این باورند که تقدیرگرایی در فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان رسوخ کرده است و آن را یکی از موانع فرهنگی اجتماعی توسعه جامعه عصر صفوی می دانند.

Reflection of Fatalism and its Components in the Safavid Era Travelogues

Fatalism is a belief in the attitude and beliefs of the public maintaining that the destiny of the man is already predetermined and all the affairs occur on predetermined basis. In such a belief, there is no place for human will and choice. In fact, believers in destiny believe that all affairs in the individual's social life depend on the forces and metaphysical factors. In this article, we try to root out the components and examples of fatalism in the Safavid era travelogues including: fortune, good and bad periods, autocracy and sanctified airs of the king from the views of the travelogue writers. The research findings indicate that fatalism in the Safavid era had a special status among the Iranians and the Safavid kings (both in the community and in the field of politics). This factor has not been omitted from the viewpoints of travelogue writer such as Shardin, Tavernieh, Campfir, Pietro Delawale, Sanson and Krasinozky, and they referred to it and its related components in different parts of their works. They believe that fatalism has penetrated the culture and customs of the Iranians, and they consider it as one of the cultural and social obstacles to the development of the society in the Safavid era.