زمینه‌‌های اجتماعی اسلام‌گرایی ایران و پسااسلام‌گرایی ترکیه

ترکیه و ایران دو کشور مهم مسلمان در خاورمیانه به‌‌شمار می‌‌آیند؛ ولی دارای دو نوع حکومت متفاوت‌اند. در ایران حکومت اسلامی قدرت را در دست دارد. این حکومت اسلام را برنامه‌‌ای کامل و جامع برای تمام ابعاد زندگی انسان تلقی می‌‌کند و دولت خود را موظف به اجرای احکام اسلام در جامعه و سیاست خارجی خود می‌‌داند؛ درحالی‌که حکومت ترکیه سکولار است. اگرچه گرو‌هایی اسلامی در ترکیه بر هویت و ارزش‌‌های اسلامی تاکید می‌کنند، به‌‌نظر می‌‌رسد با حکومت سکولار کنار آمده‌‌اند و به‌دنبال تشکیل دولت اسلامی نیستند. این مقاله می‌کوشد این تفاوت را با بررسی زمینه‌‌های اجتماعی اسلام‌گرایی دو کشور تبیین کند. به‌‌نظر می‌‌رسد در ترکیه، نبود طبقه روحانی قدرتمند و نوع خاص اسلام متکثر و عرفانی رایج در این کشور و نهادینه‌شدن احزاب سیاسی، ظهور گونه خاصی از اسلام‌‌گرایی در این کشور و به‌‌صورت پسااسلام‌گرایی به معنای فوق را موجب شده ‌‌است. این در حالی است که در ایران، وجود طبقه روحانی قدرتمند و نوع خاص اسلام که فقهی و با قرایت رسمی است و نیز سابقه مشارکت سیاسی در چارچوب جنبش‌‌های رادیکال اجتماعی، موجب به‌قدرت‌رسیدن حکومتی اسلامی شده است. بنابراین، زمینه‌‌های تاریخی و فرهنگی و اجتماعی متفاوت در این دو کشور، رابطه و تعامل متفاوتی بین دین و دولت در آن‌‌ها به‌‌وجود آورده است.