اسلام‌گرایی و واکاوی تنوعات درونی آن

وجود دیدگاه‌های مختلف میان متفکران و نویسندگان کشورهای اسلامی و تفاوت رویکرد و عملکرد آنان در برابر مسایل گوناگون سیاسی داخلی و خارجی، سبب می‌شود که فرضیه یک‌دستی جریان اسلام‌گرا به سرعت به کنار رود. در نتیجه، ارایه ملاک‌هایی معتبر برای تقسیم‌بندی این جریان و مفهوم‌سازی‌های جدید ضرورت پیدا می‌کند، به گونه‌ای که بتواند بیانگر تنوع و تفاوت‌های موجود را باشد و به ویژه نسبت آنها را با سکولاریزم توضیح دهد. این مقاله می‌کوشد با مبنا قرار دادن تلقی این متفکران و نویسندگان از کارکردهای دین و نیز نوع عملکرد، آنان را در سه گروه حداکثرگرایان (حداکثرگرا در اعتقاد و در رفتار)، حداقل‌گرایان سیاسی (حداکثرگرا در اعتقاد و عمل‌گرا در رفتار) و حداقل‌گرایان معرفتی جای دهد. اگرچه برخی تحلیل‌گران مسایل منطقه برآورد کرده‌اند که تحولات اخیر منطقه، به ویژه با توجه به تحول در جریان اسلام‌گرایی، رو به سکولاریزم دارد، استدلال نوشته حاضر آن است که چنین برآوردی شتابزده است، زیرا اغلب این متفکران و فعالان همچنان انتظار حداکثر از دین دارند. بنابراین گرایش مسالمت‌جویانه و عملکرد واقع‌گرایانه بسیاری از اسلام‌گرایان، به رغم اهمیت، به معنای دست‌برداشتن آنان از تلقی حداکثری از دین و نفی مقام داوری برای آن نیست.