مسیولیت مافوق در حقوق کیفری بین المللی

مسیولیت مافوق یکی از نهادهای مهم در حقوق کیفری است. مطابق با این نهاد افرادی مسیول شناخته می شوند که هیچ دخالتی در ارتکاب جرم ندارند، اما به علت موقعیت و مقام برتر خود، توانایی انجام اقدامات پیشگیرانه و سرکوبگرانه را دارند؛ با این حال از این توانایی خود استفاده نمی کنند. محاکم کیفری بین المللی در مسیر اعمال این مسیولیت نظرات متفاوتی ابراز داشته اند، نظراتی که ابهامات فراوانی را ایجاد کرده است. ابهاماتی در تعیین ماهیت این مسیولیت، به طوری که برخی آن را مسیولیت مشارکتی، برخی معاونتی و برخی وکالتی دانسته اند و عده ای دیگر ماهیتی متمایز و جداگانه برای آن قایل شده اند. ابهاماتی در تعیین معیاری برای رکن روانی در این مسیولیت، به گونه ای که برخی آن را بدون نیاز به هرگونه رکن روانی دانسته و از این نظر آن را مسیولیتی مطلق و مادی تلقی کرده اند و بعضی دیگر این مسیولیت را بر مبنای غفلت ساده یا غفلت شدید و یا سهل انگاری توضیح داده اند. همچنین در پاسخ به این مساله که چه کسی را به عنوان مافوق می توان بر مبنای این مسیولیت محکوم کرد، نظرات گوناگونی وجود داشته و دارد. نظراتی که گاهی صرف وجود یک مقام رسمی در سلسله مراتب نظامی یا غیر نظامی را شرط لازم و کافی دانسته اند و گاهی وجود « کنترل موثر » را ضروری می پندارند. در این مقاله سعی شده است که با عنایت به برخی پرونده های مطرح شده در محاکم بین المللی، ابعاد گوناگون این شکل از مسیولیت بیان گردیده و از این طریق بتوان در جهت رفع ابهامات مذکور حرکت کرد.