آزادی و اختیار انسان با تکیه بر دیدگاه حکمای مسلمان

آزادی از اساسی ترین مسائل مربوط به انسان و حیات اجتماعی اوست که تحت عناوین متعددی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. انسان دارای شخصیتی مستقل، صاحب عقل و مختار است؛ میل به آزادی و احساس حریت در ذات او نهفته است و در انتخاب راه در زندگانی چیزی بر او سلطه ندارد که مانع تحقق اراده اش گردد؛ چه خداوند او را عاقل و آزاد آفریده است. تکامل اختیاری انسان که بیانگر شخصیت او و حاصل شکوفایی استعدادهایش می باشد نشان از آزادی اوست. در نگرش حکمای مسلمان آزادی انسان برای رسیدن او به سعادت ضروری است و این ضرورت ریشه در فطرت او دارد و به عنوان نتیجه قوه ناطقه و سایر ملکات اوست؛ چه او خود عامل سعادت یا شقاوت خویش است. آزادی در اصل امکان و توانایی به کارگیری و تعبیر عینی اراده در جهت شدن انسان است که معنای سلبی آن یعنی رهایی از قیود و تسلط دیگران را نیز در خود نهفته دارد؛ آزادی اجتماعی نیز در این نگاه قدرتی است که انسان از مدینه یا جامعه برای تحقق اراده خود در میدان اجتماع تحصیل می کند تا قید و بندها را بشکند. بر همین اساس در نگرش اسلامی، آزادی در سه مرحله آزادی درونی (فکری و روحی)، آزادی بیرونی (آزادی در تحقق عینی اراده) و آزادی اجتماعی (عدم تسلیم در برابر بتهای اجتماعی) تحقق می یابد. آزادی در این معنا، جعل و تکوین الهی است که غیر قابل واگذاری، انتقال و اعطا بوده و از بنیانهای اساسی شکل گیری شخصیت و تکوین فرد و جامعه است.