ارزیابی پایداری ساختمان در 21 سری از خاک‌های استان همدان به روش الک ‌تر و رابطه آن با برخی ویژگی‌های ذاتی خاک

ساختمان خاک به طور مستقیم و غیرمستقیم بر بسیاری از ویژگی‌های فیزیکی خاک از جمله نگهداری آب در خاک، هدایت هیدرولیکی، تهویه و دمای خاک موثر است. همچنین ساختمان با تاثیر بر مقاومت مکانیکی خاک و انتشار عناصر غذایی، بر رشد گیاه و تولید محصول اثر می‌گذارد. عوامل مختلفی مانند بافت، ماده ‌آلی و کربنات کلسیم خاک بر پایداری ساختمان (خاکدانه‌ها) موثرند. در این پژوهش اثر این عوامل بر پایداری مقدار خاکدانه‌های 21 سری از خاک های استان همدان با استفاده از روش الک تر بررسی شد. از شاخص میانگین وزنی قطر (mwd) خاکدانه ها برای بیان پایداری ساختمان خاک استفاده شد. سه زمان متفاوت (5، 10 و 15 دقیقه) الک‌کردن خاکدانه‌ها در آب به منظور اعمال تنش های مکانیکی-آبی در نظر گرفته شد. با توجه به پایداری ساختمانی ضعیف خاک های مناطق خشک و نیمه خشک ایران، زمان‌های کوتاه الک کردن خاکدانه ها (یعنی 5 دقیقه)، برای تشخیص تغییرات پایداری ساختمان ناشی از ویژگی های ذاتی مورد بررسی مناسب تر بود. در بین ویژگی های موثر بر پایداری ساختمان خاک، بیشترین نقش مربوط به ماده ‌آلی بود. به گونه‌ای که برای زمان 5 دقیقه، تاثیرگذاری مقدار ماده آلی (om) بر پایداری خاکدانه‌ها (5mwd)، حدود 18 برابر رس (clay)و 26 برابر کربنات کلسیم (3caco) بود و معادله رگرسیونی آن به صورت زیر به دست آمد: mwd5 (mm) = -0/267 + 0/449 om% + 0/0245 clay% + 0/0169 caco3% r2 = 84/8% ضرایب همبستگی جزیی بین درصد ماده آلی، رس و کربنات کلسیم خاک با مقدار mwd نشان داد که در تمامی زمان-های الک کردن، بیشترین ضریب همبستگی جزیی را مقدار رس خاک و پس از آن مقدار om با mwd داشت. با افزایش زمان تکان دادن الک‌ها در آب، نقش درصد رس در پایداری خاکدانه‌ها افزایش و نقش درصد ماده آلی و کربنات کلسیم کاهش یافت. بنابراین در خاک‌های مورد بررسی، نقش ماده آلی و رس خاک در ایجاد خاکدانه‌های پایدار قابل توجه است. برای اندازه گیری پایداری تر خاکدانه‌های خاک‌های مورد بررسی، زمان های کوتاه تکان دادن (5 دقیقه) پیشنهاد می شود.