بررسی تطبیقی قاعدۀ احسان در فقه و حقوق کیفری ایران

قاعدۀ احسان در حقوق کیفری ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و در مادۀ 509 و 510 قانون مجازات اسلامی سال 92، به‌طور خاص مورد توجه قرار گرفته‌است. این قاعده از نگاه فقهی مورد پذیرش فقها قرار گرفته و مستند آن قرآن، روایت، عقل و بنای عقلاست. درخصوص قلمرو و شرایط این قاعده، اختلافاتی میان فقها و حقوق‌دانان وجود دارد، ازجمله این‌که آیا قلمرو قاعده فقط مربوط به دفع ضرر است و یا شامل جلب منفعت نیز می‌شود؟ درمورد شرایط قاعدۀ احسان نیز این پرسش اساسی مطرح شده‌است که آیا علاوه‌بر قصد احسان، عمل محسنانه نیز باید در واقعِ امر نیکو باشد یا خیر. به نظر می‌رسد علاوه‌بر قصد احسان، عمل نیز باید عرفاً متناسب و معقول باشد، به‌گونه‌ای که به‌ دور از افراط و تفریط باشد و نوعاً منجر به دفع ضرر یا جلب منفعت شود، اگرچه ممکن است تصادفاً و اتفاقاً منجر به ضرر و خسارت شود. افزون بر این، قول صحیح این است که در قاعدۀ احسان، تبرعی بودن شرط است و رویۀ قضایی ایران نیز ناظر به رفتاری است که بدون اخذ اجرت باشد. در مقالۀ حاضر، ضمن تفسیر مواد 509 و 510 ق.م.ا. به مهم‌ترین جلوه‌های قاعدۀ احسان در حقوق کیفری ایران، ازجمله جایگاه قاعده در خطای مجری احکام و نیز خطای پزشکی پرداخته شده‌است.

comparative study of the rule of ehsan (goodness) in iranian criminal law and jurisprudence

the rule of ehsan (goodness) has a distinguished situation in iran criminal law and especially has been considered in article 509 and 510 of islamic penal code enacted in 2013. this rule is accepted by jurisprudents and based on jurisprudential arguments including quran, narration, wisdom and the rational basis.there are some difference of opinions among jurisprudents and lawyers of scope and circumstances of the rule. the main question is that whether the rule is related only to disposal of losses or includes obtaining benefits? in connection to circumstances of the rule, the main question is that whether the goodness act should be goodness in reality in addition to intention of goodness?it seems that the act should be reasonable and without any recklessness as lead to obtaining benefits normally also it may lead to harm or losses accidentally, in addition to intention of goodness. in addition, the true opinion regarding to the rule is that the goodness act should be free and voluntary and the iranian judicial precedent accepted this idea that the act should be free.in addition, the most important aspects of the rule have been discussed in the present research such as situation of the rule in execution of verdicts and medical faults.