تغلیظ دیه در جنایات غیرعمدی، در حقوق کیفری ایران، فقه شیعه و اهل سنت

تغلیظ دیه که پرداخت دیه ی کامل به‌علاوه ثلث دیه است در صورت وقوع جنایات دریکی از ماه های حرام یا در محدوده حرم اخذ می شود. این حکم مورد تایید مشهور فقهای شیعه و برخی از اهل سنت مانند شافعیه است اما شیخ طوسی، شهیدثانی و صاحب جواهر قائل به اختصاص تغلیظ دیه به جنایات عمد و شبه عمد هستند. در میان مذاهب اهل سنت ابوحنیفه و مالک نیز معتقدند که دیه در هیچ جا تغلیظ نمی‌شود. آیات قرآن، روایات، اجماع و اصل عملی احتیاط از ادله ی قائلین به تغلیظ است؛ اما کسانی که تغلیظ دیه را در جنایات خطایی رد می کنند به عدم دلالت آیات، جرح سندی و دلالی روایات، مدرکی بودن اجماع، اجرای اصل برائت در صورت شک در تکلیف، عدم وجود عنصر قصد در قتل غیر عمد، غیر عقلایی بودن تغلیظ دیه در حق عاقله و قاعده غلظه و سعه در امور مسلمین تمسک نموده‌اند. به نظر می رسد غلظت و سخت گیری در موارد غیرعمد (شبه عمد و خطایی) نه دلیل موجهی دارد و نه عدم قصد هتک حرمت در جنایات غیر عمدی با فلسفه تغلیظ دیه همخوانی دارد؛ بنابر این نهایتاً با توجه به‌حکم مشهور در اخذ دیه ی مغلظه، این حکم منحصر در جنایات عمدی است و دیه در جنایات شبه عمد و خطایی تغلیظ نمی شود.

Analysis of the Aggravation Conditions of Blood Money in Shiite Jurisprudence and Iranian Law

One of the very important concerns in the aspect of blood money is occurrence of crime in one of the forbidden Islamic (Hijri) months (Rajab, Moharam, ZiQadeh, ZiHajjeh). According to Article 555 of Islamic Punishment Law (ratified 2013), the offender is condemned to pay one third of blood money, as aggravation, in addition to paying the full rate of blood money. Since the sentence for reverence of forbidden months is expressed in Koran, but there is nothing stated about the aggravation of blood money, this sentence and condemnation is confirmed by most of the Shiite jurisprudents. The reasons of Shiite jurisprudents mainly refer to the narratives in this regard, consensus and sometimes prudence. It can be concluded, by going through the narratives, that some reasons are explicitly and some others implicitly are controversial. What is used in reliable narratives is the necessity of aggravation for murders and intentional crimes. However, referring it to unintentional or absolute offences is difficult. It can be stated that aggravation of blood money is principally considered for unintentional homicides and offences.