خوانش زیست محیطی پنین نوشته ولادیمیر نابوکوف

امروزه محیط زیست و مباحث مربوطه به آن به دغدغه بسیاری از اندیشمندان علوم انسانی تبدیل شده است. در حقیقت، محیط زیست جایی است که علوم انسانی و علوم طبیعی در قالب انسان و طبیعت با هم تلاقی پیدا می کنند. بوم نقد، شاخه ای نوین از نقد ادبی است که به مطالعه رابطه اثر ادبی با محیط زیست پیرامونش می پردازد. یکی از مهم ترین زیرشاخه های بوم نقد، بوم شناسی ژرف است که در آن برابری انسان و حیوان از اهمیتی حیاتی برخوردار است. از بین هشت اصلی که آرنه نایس که به پیامبر بوم گرایی ژرف مشهور است مطرح می کند برابری انسان و حیوان اولین و مهمترین است. این اصل بر این فرض استوار است که تمام گونه های زیستی از کوچک و بزرگ از ارزش فی نفسه و ذاتی برخورداند صرف نظر از این که این گونه ها در خدمت خواسته های انسان باشند یا نباشند. در این راستا، مقاله حاضر با تمرکز بر رمانِ پنین اثر ولادیمیر نابوکوف نویسنده روسی آمریکایی به نقد این اثر از دیدگاه بوم نقد و مشخصا بوم شناسی ژرف اثر از منظر رابطه انسان و حیوان می پردازد که مهم ترین اصل بوم شناسی ژرف است می پردازد و نشان می دهد که چگونه نابوکوف ساختاری و شخصیت پردازی خاصی که برای رمانش برگزیده که وام گرفته از زیست بومِ سنجاب است. با تکیه بر شخصیتی است که مهمترین مشخصه اش اینهمانی با سنجاب است. پنین، شخصیت اصلی داستان، استاد تبعیدی روسیِ دانشگاهی در آمریکاست و تنها موجود زنده ای که در تمام داستان گاه به گاه در زندگی او سرک می کشد سنجاب خاکستری است. حضور سنجاب در داستان آنقدر معنادار و گسترده است که با اندکی تعمق می توان به رابطه معنادار این شخصیت و پنین پی برد. در کنار شباهت های شخصیت اصلی داستان، خود رمان هم از ساختاری مشابه با زندگی و شکل ظاهری سنجاب برخوردار است. مقاله حاضر، ابتدا چهارچوب نظری این تحقیق مشتمل بر بوم نقد و به ویژه بوم گرایی ژرف را تعریف می کند، سپس به سنجاب و نحوه زیست این جانور، اعم از در شهر و در جنگل، نگاهی می اندازد و در بخش پایانی این ویژگی ها را در رمان پنین بررسی می کند و نشان می دهد که چگونه داستان و شخصیت اصلی اش وام گرفته از طبیعت و مشخصا از سنجاب هستند. سرانجام مقاله به این نتیجه می رسد که نابوکوف به دلیل تعلق خاطری که به محیط زیست داشته، و این را می توان در نامه ها و مصاحبه هایش نیز دید، کوشیده، مانند اندیشمندان بوم شناسی ژرف، برابری انسان و حیوان را نه تنها در شخصیت پردازی که در ساختار رمان نیز نشان دهد.