تبیین مولفه‌های رابطه متقابل عوامل اجتماعی و انواع معرفت؛ بررسی مقایسه‌ای دیدگاه ماکس شلر و علامه طباطبایی

مسئله رابطه متقابل عوامل اجتماعی و انواع معرفت که «تعیّن اجتماعی معرفت» نامیده می‏شود، عینیت خارجی یافتن معرفت از حیث اجتماعی یا تاثّر و تشخّصی است که معرفت‌های مختلف انسان از عوامل اجتماعی می‌پذیرد. این پژوهش بنیادین، با استفاده از روش اکتشافی و رویکرد توصیفی- تحلیلی، در پی پاسخ به این سوال است که بر اساس دیدگاه ماکس شلر و علامه طباطبایی، تعیّن اجتماعی معرفت چگونه است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد مولفه‌های این رابطه متقابل شامل عمق، درجه، سطح، عامل مسلّط و موضوع است. طباطبایی بر این باور است که غیر از معارف بدیهی، حضوری، کلی نظری و برخی از معرفت‌های کلی عملی، بقیه معارف، تحت تاثیر عوامل زیستی، محیطی، غیبی و اجتماعی و فرهنگی قرار دارند که این تاثیر، اقتضایی است و به مرحله علیّت حتمی نمی‌رسد. محور اصلی این تحول‌های معرفتی را اعتباریّات به‌ویژه اعتباریّات پس از اجتماع می‌داند که کاملاً از تعیّن اجتماعی برخوردارند. یعنی کلّ اعتباریات متاثر از جامعه‌اند، هرچند اعتباریات بعد از اجتماع با شدت بیشتری تحت این تاثیر قرار دارند. ماکس شلر شکل و محتوای معرفت را مطرح کرده که محتوا را از تعیّن اجتماعی مصون می‌داند و فقط شکل معرفت را دارای تعیّن اجتماعی می‌داند. البته طباطبایی و شلر هر دو معتقدند که هیچ نوع علیّتی بین جامعه و معرفت وجود ندارد و تاثیر جامعه فقط در حد اقتضاء است. طباطبایی فقط در اعتباریات پس از اجتماع و شلر در شکل معرفت به این اقتضا قائل است. به عقیده شلر، عوامل معنوی و واقعی به طور مشترک، باعث تعیّن معرفت می‌شوند. البته فقط شکل معرفت‌های سه گانه دین، فلسفه و علم هستند که آماج تعیّن قرار می‌گیرند. بنابراین عصاره نظریه طباطبایی به بحث اعتباریات و نظریه شلر به شکل و محتوای معرفت برمی‌گردد.

explaining the components of the mutual relationship between social factors and types of knowledge; a comparative study of max scheler’s and tabatabai’s viewpoints

the problem of mutual relationship between social factors and types of knowledge, which is called social determination of knowledge, is the external objectivity of knowledge from a social point of view or the impression and identification that different types of human knowledge receive from social factors. the components of this mutual relationship include depth, degree, level, dominant factor and subject. muhammad husayn tabatabai believes that apart from obvious, present, general theoretical knowledge and some general practical knowledge, the rest of knowledge is under the influence of biological, environmental, unseen and social cultural factors that this effect is contingent and does not even reach the stage of causation. the main focus of these epistemological developments is the credibility, especially the post-social credibility, which is completely socially determined. max scheler proposed the form and content of knowledge, which considers the content immune from social determination and considers only the form of knowledge to be socially determined. of course, tabatabai and scheler both believe that there is no causality between the community and knowledge and the influence of the community is only to the extent necessary. according to scheler’s opinion, spiritual and real factors jointly determine knowledge. of course, only the three forms of knowledge of religion, philosophy and science are targeted for determination. therefore, the extract of tabatabai’s theory goes back to the discussion of validity and scheler’s theory of the form and content of knowledge.