واکاوی در ابعاد و جنبه‌های روان‌شناختی اجتماعی آرا و اندیشۀ فارابی

مقالۀ حاضر با مرور منابع موجود در باب آرا و احوال فارابی و با استعانت از آثار باقی‌مانده از این فیلسوف اسلامی می‌کوشد تا با استفاده از روش تفسیر متن و تحلیل مضمون، آن موضوعات، مباحث و مفاهیمی را که واجد معانی و دارای مضامین روان‌شناختی اجتماعی هستند، اکتشاف و تحلیل کند. براین‌اساس، داده‌ها از متون (texts) مورد نظر جمع‌آوری شده و سپس با استفاده از شیوۀ کدگذاری اشتراوس تنظیم و مرتب شده‌اند. در مرحلۀ کدگذاری باز، 113 مفهوم از داده‌ها در شکل جملات، عبارات، کلمات و مفاهیم اکتشاف و براساس واحدهای معنایی دسته‌بندی و متعلقات و مفاهیم در شکل کد به آن‌ها ضمیمه شد. در مرحلۀ کدگذاری محوری بدواً 26 مضمون در شکل طبقات و مقولات براساس داده‌های ماخوذ از کدگذاری باز شناسایی و صورت‌بندی شد و سپس با پالایش و تفکیک آن‌ها به ده مضمون در هیئت مقولات و طبقات اصلی به انضمام مقولات فرعی‌تر تقلیل یافت. در کدگذاری گزینشی، ارتباطات میان مقولات و طبقات و مقولات فرعی‌تر تعیین و مشخص شد. مقولات ده‌گانۀ به‌دست‌آمده از تفسیر متون و تحلیل مضمون عبارت‌اند از: علم مدنی یا علم رفتار، ماهیت و طبیعت آدمی، اصالت فرد و اصالت جامعه، مدنی‌الطبع‌بودن انسان و نیاز به زندگی تعاونی، همانندی جامعه و ارگانیسم، انواع اجتماعات و انواع جامعه، تاثیرات گروه بر فرد و نقش اجتماعی‌کننده و تربیتی جامعه، بی‌هنجاری و انحراف، عوامل محافظت‌کننده و خطرآفرین رفتار، و رهبری و ویژگی‌های رهبر.

social psychological aspects of farabi’s thoughts: a thematic analysis

although farabi did not explicitly identify himself as a social psychologist, thematic analysis and interpretation of his writings and works reveal an obvious similarity and synonymy between certain of his points of view, connotations, and departure points and those found in social psychological contexts. with this in mind, the primary objective of this article is to unveil those concealed facets of farabi’s idea and thought that, in a social psychological sense, contrast and resemble other such ideas and thoughts. we utilized a combination of thematic analysis and technical analysis of triangulation in order to achieve this objective. the information was collected from a vast array of credible sources, including six books authored by farabi and articles and commentary pertaining to his ideas and works. the data’s validity was validated in accordance with the standards suggested by lingen and goba. the methodology employed for data processing and interpretation was strauss’s three-stage data coding technique. open coding, axial coding, and selective coding established the framework for deconstructing, analyzing, conceptualizing, and classifying the data, as well as identifying the most significant themes, in accordance with this methodology. individual themes constitute components of a thematic field in the context of thematic analysis. the thematic field comprises all data that are considered materially relevant or germane to the theme and serve as the foundation or foreground from which the theme itself emerges as the focal point. consequently, the following ten primary themes emerged as a result of thematic analysis:elme madanieh (science of expected behavior);nature of man;collectivism vs individualism;social nature of man and his needs for association/ cooperation;homogeneity of society and organism;type of communities and societies;group impact and its role in socialization of individual;normlessness and deviant behavior;protective and risk factors;leadership and characteristic of good leader.