صورت‌بندی سیاست علم مبتنی بر خوانش جمعی متفکران انقلاب اسلامی

پژوهش‌های انجام‌شده در حوزه «سیاست علم»، گاه، خصلتی تجربی داشته و نسبت بین متغیرها را کاوش و گزارش کرده‌اند. گاه خصلتی نظری داشته و مبتنی بر مبانی فکری، پاسخ‌هایی را به پرسش‌های حوزه سیاست علم، داده‌اند. در این‌میان، بررسی اندیشه اسلامی در خصوص علم، موضوعی است که نیازمند واکاوی علمی است. اندیشه اسلامی ضمن تاکید فراوان بر علم، نگاه ویژه‌ای به آن دارد. از این‌رو مسئله اساسی این است که علم در اندیشه اسلامی چگونه صورت‌بندی می‌شود؟ تا مبنای سیاست علم در کشور باشد. در این پژوهش، با مبنا قراردادن دیدگاه‌های سه متفکر (امام خمینی، شهید مطهری و آیت‌الله خامنه‌ای) و با استفاده از روش تحلیل مضمون و با رویکرد استقرایی-قیاسی، ابتدا تلاش شد دیدگاه‌های هر یک از این متفکرین، صورت‌بندی و در نهایت از طریق خوانش جمعی آنها، یک صورت‌بندی اسلامی از علم به‌دست بیاید. ارائه تلقی معرفت‌شناسانه یکسان از علم، ذومراتب دانستن آن، تاکید بر استقلال، خودکفایی و اقتدارآفرینی علم به عنوان مبنا و غایت علم که منجر به ترسیم «مرجعیت فکری و علمی»، «نظام اقتصادی قوی» و «نظام سیاسی اجتماعی عزت‌مند» به عنوان ابعاد علم در حیات اجتماعی می‌شود، جنسیت‌بردار نبودن تحصیل علم، شریف‌دانستن علم و عدم واگذاری کامل آن به مناسبات بازار و مسئول‌دانستن حکومت دینی در قبال علم، تاکید بر اخلاق علم و پیشبرد توامان تهذیب و تحصیل و در نهایت قائل‌شدن به ارتباطات حداکثری در مراودات علمی و بی‌مکان دانستن علم، از جمله مفاهیم و نقاط اشتراک متفکرین است که صورت‌بندی اسلامی علم را به‌وجود آورده‌اند.

islamic formulation of science based on the collective study of islamic philosophers

sometimes, the research conducted in the field of “science policy” employs an experimental methodology and investigates and report the relationship between variables. on occasion, they have utilized a theoretical approach and intellectual foundations to provide answers to queries in the field of science policy. in the interim, the examination of islamic thought regarding science is a topic requiring scientific analysis. while islamic thought places a large emphasis on science, it has a unique perspective on it. therefore, the fundamental issue is how islamic thought formulates science. based on the opinions of three thinkers (imam khomeini, martyr motahari, and ayatollah khamenei) and using the method of thematic analysis with an inductive-deductive approach, it was first attempted to formulate the views of each of these three thinkers, and then, through their collective reading, an islamic formulation of science was derived. multi-level knowing presents the same epistemological view of science. the emphasis on the independence, self-sufficiency, and authority-creation of science as the objective of science leads to the identification of “intellectual and scientific reference,” “strong economic system,” and “honorable social political system” as the dimensions of science in social life. emphasizing the ethics of science and promoting the duality of education and self-purification, and lastly, believing in maximum communication in scientific relationships and a placeless science. there are a number of concepts and commonalities common among the philosophers who formulated the islamic formulation of science.