مبانی انسان‌شناختی فلسفه سیاسی ملارجبعلی تبریزی

ملا رجبعلی تبریزی از فیلسوفان کمترشناخته‌شدۀ عصر صفوی است. وی در دربار شاه عباس دوم از منزلت و مقام والایی برخوردار بود. از این‌رو گاه شاه سوال‌هایی را از او می‌پرسید. مسئلۀ اصلی این مقاله تحلیل و بررسی مبانی انسان‌شناختی فلسفۀ سیاسی تبریزی است و با گردآوری کتابخانه‌ای داده‌ها و استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش پاسخ می‌دهد که «زمامداری و حکومت از دیدگاه ملا رجبعلی تبریزی چه شرایطی دارد و مبتنی بر چه مبانی انسان‌شناختی است». یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که تبریزی در پاسخ به پرسش شاه صفوی دربارۀ مراتب نفس، پس از تقسیم‌بندی نفوس به نفوس عالی، نفوس متوسط و نفوس سافل، این مراتب را با کارگزاران حکومت مطابقت می‌دهد. در این میان وی به مرتبۀ نبی و وصی، مرتبۀ پادشاهی و برخی مبادی تصوری برای فهم هرچه بهتر این نظریه نیز اشاره می‌کند و به این ترتیب فلسفۀ سیاسی او براساس دیدگاه انسان‌شناختی‌اش واضح می‌شود. همچنین مشخص شد تبریزی در مسئلۀ زمامداری و حکومت هرچند از افلاطون و ارسطو تاثیر پذیرفته است و مانند فارابی دربارۀ بایدها سخن می‌گوید، اما نگاه او دربارۀ زمامداری و حکومت و مراتب کارگزاران، در میان فیلسوفان دورۀ اسلامی متمایز و برخاسته از مبانی انسان‌شناسی او است.

anthropological origins of mulla rajabali tabrizi’s political philosophy

mulla rajabali tabrizi is one of the safavid period’s lesser-known philosophers. he held a prominent position at shah abbas ii’s administration. therefore, the king occasionally posed queries in his presence. the focus of this article is an analysis and investigation of mulla rajabali tabrizi’s political philosophy. the descriptive-analytical method is used to answer the question, “what are the conditions of leadership and government from mulla rajabali tabrizi’s perspective, and on what anthropological foundations is it based?” after dividing the soul into higher souls, average souls, and lower souls in response to safavi’’s king’s query about the levels of the soul, tabrizi applies these levels to government officials, according to the research findings. in the meantime, he also specifies the rank of prophet and successor, the rank of kingship, and some fictitious principles in order to clarify his political philosophy based on his anthropological viewpoint. it has also been discovered that although tabrizi was influenced by plato and aristotle on the issue of leadership and government, and like farabi, he discusses the dos, his view on leadership and government and the ranks of officials was unique among the philosophers of the islamic period and stemmed from the foundations of his unique anthropology.