فارابی در روایت سید جواد طباطبایی: سه تفسیر، سه استنتاج

مهم‌ترین مشکل در مطالعۀ فلسفۀ سیاسی فارابی، درک ماهیت معماگونه اندیشۀ اوست که از ترکیب فلسفۀ سیاسی یونانی، اندیشۀ ایرانشهری و آموزه‌های اسلامی به وجود آمده و به راحتی در سه‌گانۀ مشهور مستشرقین یعنی فلسفۀ سیاسی یونانی، شریعت‌نامه‌های فقهی و اندرزنامه‌های ایرانشهری نمی‌گنجد. در پژوهش حاضر، چارچوب کلی روایت‌های ارائه شده دربارۀ فارابی به سه مقام توصیف (پرسش‌های منبع‌یابی)، تفسیر (پرسش‌های هویت‌یابی) و استنتاج (پرسش‌های تمدنی) تقسیم شده است و با فرض اهمیت اساسی مقام دوم ادعا می‌گردد که مهم‌ترین مسئله در تفسیر و هویت‌یابی اندیشۀ فارابی مسئلۀ «نحوۀ جمع عقل و وحی یا اسلام و فلسفۀ یونانی» نزد اوست. بر همین اساس ضمن نقد برخی گونه‌شناسی‌های ارائه شده در تفسیر اندیشۀ فارابی، گونه‌شناسی چهارگانه‌ای (فیلسوف نامسلمان/ متکلم نافیلسوف/ ملی‌گرای نامسلمان/ موسس فلسفۀ اسلامی) ارائه می‌گردد که سه نوع اول بر پایۀ امتناع فلسفی جمع عقل و دین و گونۀ آخر بر پایۀ امکان فلسفی جمع عقل و دین استوار است. در نهایت با ارزیابی نوشته‌های سید جواد طباطبایی بر پایۀ این دستگاه مفهومی مشخص می‌شود ما در آثار وی نه با یک فارابی که با سه فارابی مواجهیم و وی به فراخور زمینه و فضای بحث، یکی از سه تفسیر اول و سه استنتاج تمدنی متعارض (ظهور مقطعی عصر اومانیسم اسلامی/ زوال تدریجی اندیشۀ سیاسی در ایران/ مقاومت و حفظ ایران‌زمین در برابر تازی‌گری ایدئولوژیک) را دربارۀ فارابی ارائه کرده است که در نهایت به کاهش اعتبار علمی و واسازی وحدت روایی وی انجامیده است.

Farabi in Seyed Javad Tabatabaee’s Reading: three interpretations, three inferences

The principal problem in studying Farabi’s political philosophy is working out the dilemma of his thought, which has adopted three sources: Greek political philosophy, Iranshahri (Persian Polis) preIslamic political thoughts, and Islamic courses; who doesn’t accommodate properly in orientalist’s trinary category: Greek Political Philosophy/ Fighi Shari’atName/ Iranian SiasatName. This article dividing the overall framework of presented readings of Farabi (offers by multiple Western or Iranian orientalists) into three main positions: Describing Status (source discovering questions)/ Interpretation Status (identity discovering questions)/ Inference Status (Civilization questions); assuming the great importance of the second status, claims the principal issue in interpretation and identity discovering of Farabi’s Thought is the question of “the way of gathering ReasonRevelation or IslamGreek philosophy together” and Farabi’s special answer to it. Therefore, criticizing some typologies presented to categorize the multiple interpretations, the authors hold the fourfold category (nonMuslim philosopher/ nonphilosopher theologian, nonMuslim Nationalist/ founder of Islamic Philosophy) in which three former ones have established on philosophical refusal of making Rationality compatible with Religion, and the latter last one stands on possibility of making philosophy compatible with Islam. Ultimately evaluating Seyed Javad Tabatabaee’s treatises with this framework, reveals that we meet more than one Farabi in his works. By and large Tabatabaee, depending on the content and context of the debates, has introduced one of the first three Farabi types, evolving three contradictory inferences about Farabi’s intellectual role in Islamic civilization: (leading to) temporary appearance of Islamic Humanistic Age/ gradually deterioration of political thought in Iran/ resistance and preserving Iranstate against Ideological panArabism). Three contradictory interpretations and inferences which eventually degrades the academic credit of Tabatabaee’s works and leads to diverging the unity of his reading of Farabi.