بازنمایی «فقر» در رسائل و متون تاریخی ایرانی

مفهوم فقر تحت تلقی‌ها و برداشت‌ها، معانی متعدد یافته است، اما در سال‌های اخیر با برساخت شکل خاصی از آن به عنوان مقوله‌‌ای اقتصادی و مادی و به عبارتی نقصان و کمبود، از بازنمایی سایر چهره‌های فقر و فقرا در تاریخ ایران غفلت شده است. مطالعۀ حاضر با بازنمایی فقر در آثار مکتوب متفکران ایرانی بعد از اسلام، در پی خروج از فضای غالب مطالعات فقر در جامعه ایرانی است. الگوی نظری غالب در پژوهش، فهم فرهنگی و برساختی از مفهوم فقر است. با توجه به تاریخی بودن موضوع پژوهش، روش جمع‌آوری داده‌ها تحلیل اسنادی و کتابخانه‌ای و به طور ویژه روش تاریخی متن‌محور است. متون متفکران مورد بررسی بر حسب دسته‌بندی موضوعی به چهار دسته صوفیانه؛ اخلاقی؛ تعلیمی و فتوت‌نامه تقسیم‌بندی شدند. روش تحلیل نیز، تحلیل موضوعی آثار و کدگذاری آنهاست. یافته‌ها نشان می‌دهد زنجیره ای از مفاهیم مرتبط و هم‌خانواده‌ برای فقر وجود دارد که بدون توجه به آن، معناکردن فقر دشوار است. هستی‌ و موجودیت فقر در منظومه ای از مفاهیم همسو و ناهمسو در دو دستۀ فضیلت‌ها و رذیلت‌ها قابل تقسیم‌بندی است. از این نظر، فقر بیش از همه، تعبیری فرهنگی است که در زنجیرۀ در هم تنیده‌ای از مفاهیم عموماً اخلاقی معنا می‌یابد. بنابراین تکنیک‌های مدیریت آن، به این نوع فهم فرهنگی نیازمند هستند.