بازگشت قرائت فدیه‌ای و سیاست‌زدایی از رخداد کربلا مطالعه تفسیرهای فدیه‌ای از رخداد کربلا در ایران پساانقلاب

تفسیر فدیه‌ای از رخداد کربلا که اجمالاً مبتنی بر این ایده است که امام حسین (ع) در عالم میثاق پذیرفت شهادتش کفّارۀ گناهان شیعیان و مایۀ «نجاتِ» آن‌ها باشد، پس از انقلاب اسلامی مجدداً در سپهر گفتمانی ایران ظهور کرده است. این قرائت از شهادت امام حسین (ع) که نخستین بار در دورۀ قاجار توسط برخی روحانیون شیعی صورتبندی شد، در ادوار گذشته بخصوص مقارن با نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی، از جانب قرائت‌های سیاسی از رخداد کربلا مورد انتقاد قرار گرفته بود، هرچند دستکم به گواه همین انتقادات در میان عامۀ شیعیان از مقبولیت نسبی برخوردار بوده است. به نظر می‌رسد بروز تحولات کم‌سابقه در شکل دینداری در دو دهۀ اخیر و همچنین دگرگونی‌هایی در گفتمان سیاسی مسلط در ایران موید وجود پیوندهایی میان این تحولات و ظهور مجدّد نظریۀ شهادت فدیه‌ای است.مقالۀ حاضر بر آن است که تفسیرهای فدیه‌ای جدید در ایران عموماً گرایش به «سیاست‌زدایی» از فهم رخداد کربلا و نادیده گرفتن واقعیت اجتماعی نمادها و ایده‌های دینی داشته و مبتنی بر برداشتی «فردگرایانه» از دین و حیات دینی بوده‌اند. بنابر ادّعای این پژوهش، گرایش مذکور در تفسیرهای فدیه‌ای، مرتبط با روند رو به رشد «فردگرایی دینی» و تعدیلاتی است که اشکال سنتی حیات دینی در ایران را به سوی نوعی نوپراگماتیسم دینی یا «دین‌داری اقتضایی» سوق داده‌اند. از سوی دیگر تحول گفتمان سیاسی در ایران که به اقتضای ورود به دوران «تثبیت» نظام جمهوری اسلامی و آغاز دوران «پساانقلابی» رخ داد، راه را برای فاصله‌گیری بخشی از جریان روشنفکری از قرائت سیاسی از رخداد کربلا هموار نموده است.