گونه‌شناسی ایستارهای معرفتی دانشجویان نسبت به دین؛(مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه‌های تهران و شریف)

یکی از پیشرفت‌های جامعه‌شناسی دین فرارَوی از الگوهای صلب و تک‌بعدی «دین‌داری» به‌سمت الگوهای پیچیده‌تر دین‌داری یا «دین‌داری‌ها» است. فاقدقدرمشترک‌بودن افرادی با الگوهای دین‌داری متفاوت، امکان مقایسه تطبیقی و اندازه‌گیری در مقیاسی واحد را سلب می‌کند. چنین وضعیتی ضرورت گونه‌شناسیِ نسبت‌های مختلف افراد با مقوله دین را توجیه می‌کند. این پژوهش درصدد گونه‌شناسی ایستارهای معرفتی دانشجویان نسبت به دین است. به‌منظور تعیین موضع و ایستارهای دانشجویان، صرفاً به وجوه معرفتی و نگرشی دانشجویان تاکید شده است و در مواردی که از مسائل عملی پرسش شده، موضع معرفتی فرد نسبت به مساله مذکور مدنظر بوده است. داده‌های این پژوهش از مصاحبه‌های عمیق با 50 نفر از دانشجویان دانشگاه‌های تهران و شریف و در دو مرحله به‌دست آمده‌اند. در این پژوهش از روش نظریه مبنایی برای تحلیل و طبقه‌بندی داده‌ها در جهت دستیابی به الگوی گونه‌شناسی استفاده شده است. چارچوب مفهومی نیز از رفت‌وبازگشت میان قیاس (ادبیات نظری موجود) و استقراء (داده‌های تجربی حاصل از مصاحبه‌های مرحله اول) و در شش محور کلی (نگرش به دین و هستی‌شناسی، انتظار از دین، معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی، غایت و معنای زندگی و مبانی اخلاقی) تثبیت شده و مبنای مصاحبه‌های مرحله دوم قرار گرفته است. نتایج حاصل از کدگذاری داده‌ها ذیل محورهای صورت‌بندی‌شده در چارچوب مفهومی، در قالب مدلی تحلیلی، الگویی چهار وجهی (راهبردهای هستی‌شناسانه، راهبردهای معرفتی فرد نسبت به دین، موضع فرد نسبت به کیفیت حضور دین در اخلاق اجتماعی و سیاست و بازتاب ایستارهای معرفتی در اتخاذ راهبرد عملی نسبت به دین) را برای گونه‏شناسی ایستارهای معرفتی دانشجویان نسبت به دین فراهم کرده است.

Typology of Students’ Cognitive Stances toward Religion; The Study of Students of University of Tehran and Sharif University

One of progresses of sociology of religion is about transcending beyond rigid and onedimensional patterns of religiosity and inclining to complex and articulated patterns of religiosity or in other words “religiosities”. Incommensurability of different individuals’ stances rejects the possibility of any comparison or measurement. Such condition justifies the necessity of typology of different relations of individuals with religion. This research tries for typology of cognitive stances of students toward the religion. The only thing which is considered in this research is attitude and cognitive aspects; in the cases practical aspects are questioned, the primary goal is focusing on cognitive stances. Data of the research is gathered from 50 deep interviews in two stages with students of University of Tehran and Sharif University. Grounded Theory is used as method for classifying and categorizing data in achieving a pattern for typology. Conceptual framework is established by a cyclic process between induction (empirical data from interviews) and deduction (existing theoretical literature) in six general axes (ontology and attitudes about religion, expectations of religion, epistemology, anthropology, meaning and end of the life, and ethical foundations). This conceptual framework is the groundwork of second stage of interviews. Results which are formulated from codifying the data under the conceptualized axes have provided a fourdimensional pattern (ontological strategy, epistemological strategies of individual toward religion, individual’s position about quality of presence of religion in social ethics and politics, and reflex of cognitive stances on taking practical strategy toward religion) for typology of cognitive stances of students toward religion.