فرهنگ سیاسی علمای سنتی دوران مشروطه؛ با تاکید بر آرای شیخ ابوالحسن نجفی‌مرندی و محمدحسین تبریزی

فرهنگ شامل عقاید و ارزش ها و احساسات است. نظام های فرهنگی از سویی محصول اعمال و باورهای انسانی متعددی اند و از سویی دیگر، در ابعاد مختلف، اعمال و باورهای انسانی را محدود می کنند. سیاست از مهم ترین حوزه‌هایی است که فرهنگ نقشی تعیین کننده در آن دارد. می توان در قالب مفهوم فرهنگ سیاسی، تاثیرات دیرپای عوامل فرهنگی بر مواضع و جهت گیری های سیاسی را مورد مطالعه قرار داد. این مقاله درصدد بررسی فرهنگ سیاسی علمای سنتی دوران مشروطه به عنوان جریان سیاسی مستقل است. در مطالعات انجام‌پذیرفته، کم تر به طور مستقل به این جریان سیاسی پرداخته شده است و مواضع این جریان غالبا ذیل جریان طرفدار شیخ فضل الله نوری بررسی شده اند. آثار مکتوب معدودی از نویسندگان متعلق به این جریان در دست است. دو رساله مشهور متعلق به این جریان، «دلایل براهین الفرقان فی بطلان قوانین نواسخ محکمات القرآن» نوشته شیخ ابوالحسن نجفی مرندی دولت آبادی و «کشف‌المراد من المشروطه و الاستبداد» نوشته محمدحسین بن علی اکبر تبریزی هستند. در تدوین چارچوب مفهومی این پژوهش، از الگویی ترکیبی با محوریت دیدگاه های گابریل آلموند و جی. بینگهام پاول استفاده شده است. در تکمیل این الگو از دستاوردهای صاحب‌نظرانی چون وربا و لوسین پای و رونالد اینگلهارت و ولزل و ... نیز استفاده شده است. روش تحقیق این پژوهش تحلیل محتوای مضمونی است و در مراحل مختلف طبقه بندی مضامین، از تکنیک های کدگذاری باز و محوری استفاده شده است. بررسی آثار مذکور بر مبنای چارچوب مفهومی تدوین شده، حاکی از آن است که الگوی واحدی از فرهنگ سیاسی، در ابعاد و مولفه های مختلف، بر دو اثر حاکم است. می توان گفت مبنای ارزشی هر دو نویسنده، «اقتداری»؛ به لحاظ ظرفیت های فرهنگی و سیاسی، رویکرد آن‌ها «انحصارگرایانه»؛ و موضع سیاسی هر دو نویسنده نسبت به وضعیت نظام سیاسی در دوران مشروطه «اعتراضی» است.

The Political Culture of Traditional Ulema in the Era of Constitutional Revolution in Iran

The culture is consisted of beliefs, values and emotions. On the one hand, cultural systems are products of variety of human beliefs and acts. On the other hand, these cultural systems constrain other beliefs and acts in several domains. Politics is one of the most important domains in which culture plays a determinative role. Durable influences of cultural factors on political positions and orientations can be studied in the framework of the concept of political culture. It is tried in this article to investigate the political culture of "traditional ulama" as an independent political stream. There are a few works that consider this political stream independently and in most of the cases, positions of this stream are considered in relation to Sheykh Fazlolah Nouri’s advocates. The written works which belong to this stream are so scant. In this article, two booklets of this stream are scrutinized which belong to Shekh Abolhasan Najafi Marandi and Mohammadhossein Tabrizi, intellectual elites of the stream. The conceptual framework which is used in this investigation is based on a pattern synthetized of Gabriel Almond and Bingham Powell’s work. Other works which some parts of their consequences are incorporated in this pattern are Lucian Pye, Ronald Inglehart and Christian Welzel’s works. The method used in this research is thematic content analysis which integrates the qualitative considerations along quantitative. Open and axial coding technics are applied in different levels of investigation. The results shows that similar pattern of political culture is dominant on both considered booklets. It is followed that value foundation of both intellectuals is “authoritarian”; in terms of political and cultural capacities, they are “monopolistic”; and the item of their political position is “protesting”.