ناسیونالیسم ایرانی در سده نوزدهم

ناسیونالیسم ایدئولوژی ملت است و بر حاکمیت ملت بر سرنوشت خویش تاکید دارد. ناسیونالیسم ایرانی با پیشینه دوسده‌ای خود، همزاد گریزناپذیر مدرنیته ایرانی است. در مقاله حاضر، با بازخوانی ناسیونالیسم ایرانی در سده نوزدهم، اهداف و ابعاد زمینه‌ساز پیدایش آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. پیدایش ناسیونالیسم ایرانی در این سده، پیامد گریزناپذیر بحران ناشی از رویارویی ایران سنتی با مدرنیت است که به صورت نخبه‌گرایانه و ابتدایی در میان برخی دولتمردان و روشنفکران ایرانی و در قالب سیاست‌ها و اندیشه‌های نوگرایانه تبلور یافت. ناسیونالیسم ایرانی در اصل در واکنش به توسعه‌طلبی قدرت‌های مهاجم خارجی، به نحو ضداستعماری بروز کرد و سرانجام در برابر استبداد داخلی، شکل ضداستبدادی به خود گرفت. ناسیونالیست‌های ایرانی در این دوره بر حفظ استقلال ایران تمرکز کردند، هر چند حفظ هویت و یکپارچگی ایران را نیز کمابیش در زمره اهدافشان داشتند. از همین دوره، ناسیونالیسم ایرانی به تدریج در پیوند با زمینه متنوع و در حال دگرگونی ایران، ماهیتی چندبعدی یافت. آشنایی و دریافت داده‌های سیاسی مدرن، گرایشی مدنی به آن داد و سپس در بازگشت به داشته‌های فرهنگی، گرایشی باستانی و مذهبی نیز یافت. مهمترین دستاورد ناسیونالیست‌های ایرانی تا پایان سده نوزدهم، پردازش زمینه‌های حکومت قانون به عنوان پیش‌درآمد حق حاکمیت ملت بود که سرانجام در مشروطه ایرانی رونمایی شد. از همین دوره است که زمینه اشکال گوناگون ملت‌سازی در ایران معاصر شکل گرفت و فرایند تدریجی گذار از یک ملت فرهنگی به یک ملت سیاسی پی‌ریزی شد، هر چند تاکنون به طور کامل تحقق نیافته است.

Iranian Nationalism in the Nineteenth Century

Post Doctorate Researcher, The Institution of Humanities and Cultural Studies Iranian nationalism, dates back two century in history, is an inevitable concomitant of Iranian modernity. The emergence of Iranian nationalism in the nineteenth century is the inevitable consequence of the encounter of traditional Iran with modernity which was manifested in an elitist and at the same time an elementary way, in the form of modern thoughts and policies, among Iranian statesmen and intellectuals. Iranian nationalism, in reaction towards the expansionist policies of the invading foreign powers, also took an anticolonial form. Also, in the face of the despotic states of the time, it took an antidespotic aspect. Iranian nationalists of the Nineteenth Century focused their efforts on maintaining the independence of Iran though the protection of Iranian identity and integrity was also among their goals. However, gradually, Iranian nationalism in response to the various changes of Iranian society developed a multidimensional nature. Facing the modern political changes, it developed a civil dimension and regarding the cultural qualities and properties of the country the religious and archaic dimensions of it also emerged. Till the end of the nineteenth century, the most important accomplishment of Iranian nationalists was preparing the grounds for the rule of law, which was in turn a prelude for the establishment of people’s right to rule. This ultimately crystallized in the Iranian constitutional revolution. From this period onwards the grounds for different forms of nationbuilding has been established in contemporary Iran, and so has the grounds for the gradual process of transition from a culturallyoriented nation to a politicallyoriented nation