تحلیل جامعه‌شناختی توسعه و نابرابری در ایران

برابری و عدالت در برخورداری از دستاوردهای توسعه در پهنۀ جغرافیایی مشخص یکی از موضوعات مهم در مطالعات توسعه به شمار می‌رود که بر سیاستگذاری توسعه کشورها اثرگذار است. مقالۀ حاضر به تعیین جایگاه و رتبه‌بندی توسعه‌یافتگی استان‌های ایران و شناخت الگوی حاکم بر توسعه‌یافتگی کشور می‌پردازد. با توجه به بررسی ادبیات موجود در زمینه شاخص‌های توسعه، پنج بعد اصلی برای ارزیابی توسعۀ استان‌ها شامل اقتصادی و زیربنایی (10 شاخص)، آموزش (4 شاخص)، جمعیتی (5 شاخص) و بهداشتی-درمانی (11 شاخص)، فرهنگی و ارتباطات (6 شاخص) انتخاب و داده‌های مربوط به آنها از سرشماری 1395 به صورت مقطعی برای 31 استان کشور به عنوان جامعه آماری به‌دست آمده است. در این مقاله رتبه‌بندی استان‌ها با استفاده از روش تاپسیس و تحلیل ثانویه انجام و برای طبقه‌بندی استان‌ها از روش خوشه‌بندی سلسله مراتبی و ابزار spss استفاده شده است. همچنین با الگوی مرکز-پیرامون تفاوت بین استان‌های مرزی با غیرمرزی  تحلیل شده است. یافته‌ها بیانگر این است که استان‌های سمنان، یزد و تهران در بالاترین درجۀ توسعه‌یافتگی قرار دارد و استان‌های سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی و کرمان در پایین‌ترین ردۀ توسعه‌یافتگی قرار دارند. همچنین نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در سال 1395 الگوی مرکز-پیرامون بر توسعه‌یافتگی استان‌های کشور حاکم بوده است. علاوه‌ بر این، نشان می‌دهد که استان‌های توسعه‌یافته‌تر نابرابری درون‌استانی بیشتری در شاخص‌های مختلف توسعه داشته‌اند که بیانگر تجمیع امکانات در مراکز استان‌ها است.

sociological analysis of development and inequality in iran

equality and justice are important issues in the development process which affect the countries development policies. this paper tries to determine the position and development rank of the iranian provinces and the development pattern of the country. according to the literature of development indicators, five main indexes were considered for assessing the development of provinces including economy and infrastructure (10 indicators), education (4 indicators), demographic (5 indicators), health (11 indicators), culture, and communication (6 indicators) dimensions. the data were obtained from the national population and housing census 2016 in a cross-sectional format for 31 provinces. in this paper, the ranking of the provinces has been calculated using the topsis method and secondary analysis. hierarchical clustering used to classify the provinces. the findings show that semnan, yazd, and tehran provinces in comparison with other provinces are at the highest level of development, and the provinces of sistan and baluchistan, west azerbaijan, and kerman are at the lowest level of development ranking. besides, the results of this research show that the core-periphery model is dominant in the development of the provinces of the country. moreover, according to the finding of the paper, there is more inequality inside the more developed provinces that indicate the centralization of the facilities in the capital of the provinces.