تقابل مکان و کارکردهای معنایی آن در رمان «موسم الهجره الی الشمال»

عنصر مکان به عنوان یکی از عناصر هنری داستان، نقشی بسیار تاثیرگذار در پیشبرد حوادث داستان و پرده برداری از ویژگی های شخصیت ها و تفهیم آنها دارد. رمان نویسان توانمند هیچگاه نتوانسته اند از کنار این عنصر به طور سطحی عبور کنند، بلکه با مهارت هنری خود آن را برای اهداف خاصی به خدمت گرفته اند.الطیب صالح-رمان نویس نابغه جهان عرب- نیز در مشهورترین رمان خود «موسم الهجره الی الشمال» توجه ویژه ای به عنصر مکان نموده است. این مقاله در نظر دارد با تکیه بر مبانی نظریه روایت شناسی که اهمیت خاصی به عنصر زبان در شکل گیری مکان روایی می دهد، مساله تقابل مکان و کارکردهای معنایی و چگونگی توصیف آن و ارتباطش با شخصیت های داستانی را در این رمان بررسی نماید. به نظر می رسد الطیب صالح به خوبی توانسته است از مساله تقابل مکان ها برای تفهیم مفهوم تقابل دنیای شرق وغرب که این رمان بر اساس آن شکل گرفته است، بهره ببرد. به طوری که با «توصیف خلّاق» مکان های مختلف و بیان «جزییات موثر» آنها ضمن نمایاندن این مکان ها به خواننده، به آنها شکلی نمادین بخشیده و از آن برای برانگیختن حس کنجکاوی خواننده استفاده نموده است، تا جایی که گره گشایی مهمترین گره این داستان یعنی کشف شخصیت رازآلود قهرمان داستان تنها از طریق فهم عنصر مکان ممکن می نماید.