خوانش نمایشنامه «الامیره تنتظر» و «مسافر لیل» بر مبنای طرح سپهر نشانه ای یوری لوتمان

برقراری هر نوع کنش ارتباطی در نظام های اجتماعی، نیازمند نقش راهبری واحد نشانگی است. این عنصر به عنوان کوچک ترین سازوکار کارکردی، توجه بسیاری از اندیشمندان را به خود معطوف داشته است. مهم ترین وجوه آن، رویکرد نشانه شناختی «یوری لوتمان» است که به عنوان حلقۀ اتصال جامعه شناسی و ادبیات، نیروی خیال را در خدمت جامعه درمی آورد و به عنوان محل تلاقی زبان و فرهنگ «سپهر نشانه ای» نام می گیرد. از جمله شاخص ترین بسترهای مرتبط با عرصۀ سوگیری اجتماعی، نمایشنامه است در این حوزه و در ادبیات معاصر عربی، حضور ادیبانی همچون «صلاح عبدالصبور» را شاهد هستیم که در برابر قضایای مهم ملی و فراملی به اشکال گوناگون موضع می گیرند. عبدالصبور، همچون «لوتمان» و «پیرس»، نه برای زبان، بلکه برای پهنۀ هستی ساختاری نشانه ای قائل است. او با حرکت در سطحی فراتر در راستای موضع گیری خاصش، به برخی اشیاء و تیپ ها بار نشانه ای نو می بخشد. نمونۀ بارز این جریان در نمایشنامه های «الامیره تنتظر» و «مسافر لیل» تجلی یافته است. افزون بر قدرت معنی آفرینی شاعر در دو نمایش مزبور، واگرایی اش در برابر موضوعی واحد، در دورۀ تاریخی یکسان است. لذا این گفتار برآن است تا مقولۀ حاضر را بر مبنای طرح سپهر نشانه ای لوتمان بررسی نماید. راهکار پیش گرفته در این جستار، درک درست فضای نشانه شناختی هریک از نمایشنامه ها، بازکاوی نشانه های کاربردی با توجه به نظریه لوتمان می باشد.