بازتاب «سنت» و «تجدد» در قصرالشوق نجیب محفوظ

مصر، با تمدنی چند هزار ساله و سنت های ریشه دار در پایان سده ی 18، به دنبال حمله ی ناپلئون با تمدن نوین اروپایی آشنا شد. این آشنایی، مقدمه ی رویارویی «سنت» و «تجدد» را در این کشور فراهم کرد. بازتاب تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگیِ حاصل از این رویارویی را می توان در آثار داستانی معاصر مصر بررسی کرد. قصرالشوق نجیب محفوظ، به عنوان دومین رمان از مجموعه ی سه گانه، داستانی است که می توان پیامدهای حاصل از جدال سنت و مدرنیته را در آن کاوید. تقابل مردسالاری و حضور و حقوق زن در اجتماع، بحران هویت و سرگشتگی روشنفکر، غرب گرایی،آزادی فردی و تقابل علم و دین، پیامدهایی هستند که در پژوهش حاضر به آن پرداخته شده است. براین اساس، تضادهای روحی کمال، به عنوان روشنفکر جامعه که به صورت تقابل طبقه ی متوسط و اشراف، عقل و عشق، دنیای واقعی و آرمان ها، علم اروپایی و دین اسلام بروز می یابد، نتیجه ی تقابل استبداد (سنت) و استعمار (تجدد) در مصر است و انحراف اخلاقی، پوچ گرایی و بی معنایی زندگی، پیامد منفی این تقابل در زندگی روشنفکرانی چون اوست. غرب گرایی، کمال و خانواده ی شداد را در برزخ سنت و تجدد گرفتار کرده است. پیشرفت آزادی فردی و حقوق زن از نتایج مثبت تجدد در قصرالشوق نسبت به  بین القصرین است. علم اروپایی می کوشد خود را جایگزین اندیشه های سنتی دینی سازد و تا حدی هم موفق می شود.