آینده‌پژوهی منابع درآمدی دانشگاههای ایران با رویکرد سناریونگاری

هدف: دانشگاهها و موسسات آموزش عالی با توجه به کاهش بودجه‌های دولتی، فشارهای اقتصادی، شدت رقابت و کاهش تقاضا برای تحصیلات تکمیلی و بحرانهای مالی بین‌المللی به سمت متنوع کردن منابع درآمدی خود حرکت کرده‌اند. به همین سبب، تحقیق حاضر به دنبال شناسایی پیشرانها و سناریوهای آیندۀ منابع درآمدی دانشگاهها در ایران بود. روش: پژوهش حاضر از نظر جهت‌گیری، کاربردی بوده و مبانی فلسفی آن، پراگماتیستم بود. به علت استفاده از فنون کیفی و کمّی، روش‌شناسی پژوهش دارای ماهیت آمیخته بود. در این پژوهش برای تحلیل داده‌ها از سه روش دلفی فازی، مارکوس و ابزار تعاریف ریشه‌ای استفاده شد. ابزار گردآوری داده‌ها در این پژوهش، پرسشنامه و مصاحبه بود. جامعۀ نظری پژوهش، مدیران و مشاوران درآمدزایی دانشگاههای دولتی ایران بود و نمونه‌گیری به صورت قضاوتی بر اساس تخصص خبرگان انجام شد. حجم نمونه در این پژوهش برابر با 10 نفر بود که برای فنون خبره‌محور و قضاوتی، عدد مطلوبی است. یافته‌ها: ابتدا از طریق مرور پیشینه و مصاحبه با خبرگان، 25 پیشران استخراج شد. در ادامه، پیشرانها با توزیع پرسشنامۀ خبره‌سنجی و روش دلفی فازی غربال شدند. 9 پیشران با داشتن عدد دیفازی بالاتر از 0.7 برای اولویت‌بندی نهایی انتخاب شدند. پیشرانهای غربال شده با به کارگیری روش مارکوس و در نظر گرفتن سه شاخص تخصص خبرگان، اهمیت و قطعیت، ارزیابی شدند. دو پیشران تحریمها و محدودیتهای خارجی و ماهیت ارتباط دانشگاهها با صنایع و کسب‌و‌کارها در جامعه دارای بیشترین عدم قطعیت و اهمیت بودند و برای سناریونگاری انتخاب شدند. بر اساس این دو پیشران، چهار سناریو با عناوین دانشگاه پویا، دانشگاه وابسته، دانشگاه تاب‌آور و دانشگاه منزوی توسعه یافت. دانشگاه پویا بیانگر مطلوب‌ترین وضعیت و دانشگاه منزوی نشانگر بدترین وضعیت بود. نتیجه‌گیری: در پایان، پیشنهادهای پژوهش بر اساس رویکردهای دیالکتیک منفی و شوپنهاوری با در نظر گرفتن بدترین سناریو؛ یعنی سناریوی دانشگاه منزوی و دو پیشران نهایی ارائه شدند.

futures study of iranian universities’ income sources with the scenario planning approach

aim: universities and higher education institutions have moved towards diversifying their sources of income due to the reduction of government budgets, economic pressures, the intensity of competition and the decrease in demand for postgraduate education and international financial crises. for this reason, the current research sought to identify the drivers and future scenarios of the revenue sources of universities in iran.method: the current research is applied in terms of orientation and its philosophical foundations were pragmatism. due to the use of qualitative and quantitative techniques, the research methodology had a mixed nature. in this research, the three methods of fuzzy delphi, marcos and root definitions are used for data analysis. the tools of data collection in this research are questionnaires and interviews. the theoretical population of the research was managers and income generation consultants of iran’s public universities, and sampling was done in a judgmental manner based on the knowledge of experts. the sample size in this research is equal to 10 people, which is an ideal number for expert-oriented and judgmental techniques.results: at first, through literature review and interviews with experts, 25 drivers were extracted. in the following, these drivers were screened by distribution of expert questionnaire and fuzzy delphi method. nine drivers with a defuzzy number higher than 0.7 were selected for final prioritization. the screened drivers were evaluated using the marcos method and considering the three indicators of experts’ expertise, importance and certainty. the two drivers of foreign sanctions and restrictions and the nature of the relationship between universities and industries and businesses in the society had the most uncertainty and importance and were chosen for scenario planning. based on these two drivers, four scenarios were developed with the titles dynamic university, dependent university, resilient university and isolated university. a dynamic university represents the most favorable situation and an isolated university represents the worst situation.conclusion: at the end, research suggestions were presented based on negative dialectic and schopenhauerian approaches, considering the worst scenario, that is, the isolated university scenario, and the two final drivers.