چارچوب مفهومی پاسخگویی در سیستم‌های اجتماعی مبتنی بر قرآن کریم؛ توسعۀ یک دیدگاه اسلامی: اعتباریابی در دانشگاهها

هدف: این پژوهش با هدف توسعۀ چارچوب مفهومی پاسخگویی مبتنی بر قرآن کریم و از طریق یک طرح ترکیبی چندمطالعه‌ای انجام شده است. روش: در فاز اول پژوهش، با روش فرایند چرخه‌ای تحلیل که مشتمل بر چهار مرحلۀ گردآوری داده‌ها و اطلاعات، تقلیل داده‌ها، سازماندهی داده‌ها و تفسیر بود، چارچوب مفهومی اولیه به دست آمد. جامعۀ آماری پژوهش در این مرحله، کلیۀ آیات قرآن کریم بود و پیامها و مفاهیم مرتبط با مفهوم پاسخگویی در آیات قرآن کریم بررسی شد. در فاز دوم، چارچوب مفهومی به دست آمده برای اعتباریابی در اختیار اساتید دانشگاهی قرار گرفت. جامعۀ آماری شامل 20 نفر از صاحب‌نظران متخصص و مجرّب در حوزۀ آموزش عالی بود که با توجه به مشخص شدن حجم مشارکت‌کنندگان بالقوه، با استفاده از روش رویکرد نمونه‌گیری هدفمند از نوع معیار و با در نظر گرفتن ملاک اشباع یافته‌ها، از میان اعضای هیئت علمی انتخاب شدند. در بخش کمّی، 616 نفر از اعضای هیئت علمی برای اعتباریابی چارچوب مفهومی به دست آمده انتخاب شدند و چارچوب مد نظر طی یک فرایند تحقیق کمّی و کیفی همزمان و از طریق همسوسازی، اعتباریابی شد. یافته‌ها: حاصل این بررسی، گردآوری و احصای 306 مفهوم فراگیر و سپس دسته‌بندی و مفهوم‌سازی این کدها و مفاهیم، ذیل 92 کد محوری بر اساس قرابت محتوایی و در نهایت شکل‌گیری طبقه‌بندی نهایی مبانی، موانع و عوامل زمینه‌ساز با 21 گویه پاسخگویی در سه حوزۀ شناختی(ادراکی ذهنی)، عاطفی(بینشی نگرشی) و رفتاری(عملی) به عنوان چارچوب مفهومی پاسخگویی در سیستم‌های اجتماعی مبتنی بر قرآن کریم شد. نتیجه‌گیری: این پژوهش چارچوب مفهومی جدیدی را پیش روی سازمانها و سیستم‌های اجتماعی مختلف ترسیم کرد که با توجه به دلایل عقلی و شواهد مرتبط با لزوم توسعۀ علوم انسانی اسلامی بومی و نیز تجربۀ حاصل از این پژوهش و چارچوب حاصل شده و قابلیتهای ساختاری و کارکردی آن می‌تواند برای پاسخگویی در سیستم‌های اجتماعی در طیف وسیعی از سازمانها، به خصوص دانشگاهها به کار گرفته شود.

Conceptual Framework of Accountability in Social Systems Based on the Holy Quran; Developing an Islamic Perspective: Validation in Universities

Objective:This study aims to develop a conceptual framework of accountability based on the Holy Quran and has been done through a multistudy combined design. Method: In the first phase of the research, the initial conceptual framework was obtained through the method of cyclical analysis process, which allows the analysis of scattered and multidimensional qualitative data and includes four stages of data and information collection, data reduction, data organization and interpretation. Results : The result of this study is the collection and enumeration of 306 comprehensive concepts and then the classification and conceptualization of these codes and concepts, under 92 central codes based on content similarity and finally the formation of the final classification of principles, barriers and underlying factors. With 21 items of accountability in three areas of cognitive (perceptualmental), emotional (insightattitudinal) and behavioral (practical) as a conceptual framework of accountability in social systems based on the Holy Quran. Conclusion: This study drew a new conceptual framework as a beacon for the advancement of various organizations and social systems, which according to the rational reasons and evidence related to the need to develop indigenous Islamic humanities and the experience gained from this study. And the resulting framework and its structural and functional capabilities can be used to respond to social systems in a wide range of organizations, especially universities.