بررسی و تحلیل دیدگاه‌های مفسران درباره آیه «اَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْ ِ وَ قَلْبِهِ»

آیه 24 انفال مشهور به «آیه حیلوله» یکی از بلیغ‌ترین و جامع‌ترین آیات متشابه قرآن است که مشتمل بر معارف عقلی، اعتقادی، اخلاقی و تربیتی و محل معرکه آرا مفسران و اندیشوران قرآنی است. این آیه از سه بخش تشکیل شده که بخش میانی آن؛ یعنی «اَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْ ِ وَ قَلْبـِهِ»، مشتمل بر ابهام‌هایی است که مورد توجه مفسران فریقین قرار گرفته و باعث اختلاف‌های شدید میان آنان شده است. در این مقاله، دو دیدگاه کلی: برداشت جبرگرایانه و غیر جبرگرایانه گزارش شده و با نقد و رد دیدگاه جبرگرایانه به تقویت دیدگاه دیگر پرداخته شده است؛ آنگاه دیدگاه‌های غیر جبرگرایانه مانند «حیلوله قهر»، «حیلوله مهر»، «حیلوله به‌معنای سلطه و حاکمیت و قدرت الهی»، «حیلوله به‌معنای نهایت قرب الهی به انسان» تبیین و نقد شده است. نگارندگان با بررسی مفهوم واژه «حول» از نگاه اهل لغت و ادب بر حسب تطور تاریخی، مبنای روشنی را اتخاذ نموده و با ضمیمه کردن دلایل، قراین و شواهد، دیدگاه مختار خود را تحت عنوان «حیلوله مهر و قهر» ارایه کرده‌اند.