بازخوانی وجوه تفسیری استثناءِ ناظر به ابراهیم× در آیه چهارم سوره ممتحنه

در تعیین مستثنی منه «الا» در آیه: «اِلَّا قَوْلَ اِبْرَاهِیمَ لِاَبِیهِ لَاَسْتَغْفِرَنَّ لَکَ» سه وجه بیان شده است: «استثناء متصل و مستثنی منه، اسوه بودن»، «استثناء منقطع و مستثنی منه، تبری جستن» و «استثناء منقطع، جمله معترضه و مستثنی منه، اشاره به زمان تبری جستن». در این پژوهش که با روش تحلیلی انتقادی انجام شده است، نگارندگان ضمن بررسی و نقد ادله هر یک از وجوه سه‌گانه، وجه سوم را برگزیده‌اند. بر اساس نتایج پژوهش، برخورد ابراهیم× با عمویش آزر، دو مرحله داشته است؛ مرحله قبل از تبیّن قطعی بر کفر و مرحله بعد از تبیّن قطعی بر کفر. تبری جستن ابراهیم× از عموی کافرش در مرحله اخیر قرار دارد و از اطلاق جمله «اِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ اِنَّا بُرَآءُ مِنْکُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ» به‌دست می‌آید. در مقابل در مرحله قبل از تبیّن قطعی بر کفر، استغفار برای کافر نه‌تنها جایز بلکه وظیفه است و تبری از آنان جایز نیست؛ چنان‌که ابراهیم× زمانی که بر هدایت و بازگشت عمویش از کفر امید داشت، به او وعده استغفار داد. استثناء در سوره ممتحنه نیز به این زمان اشاره دارد. با توجه به اطلاق آیه، دیگران نیز با تاسی از ابراهیم× می توانند برای کافرانی که به هدایت آنان امید دارند؛ اعم از خانواده یا غیرخانواده، استغفار نمایند. بر این اساس ابراهیم× در همه اعمالش، از جمله استغفار برای عموی کافرش، اسوه و الگو برای بشریت است.

re-evaluation of interpretive aspects of the exception pertaining to abraham in verse 4 of surah al-mumtahanah

islamic scholars have mentioned about the qur’anic phrase “except the saying of abraham to his father, ’i will surely seek forgiveness for you’” in verse 4 of surah al-mumtahina three aspects: (1) that exceptional article “ella” therein is a connected one and what is excepted is exemplarity of abraham; (2) that “ella” here is an interrupted exception, and what is excepted is detesting (of abraham from…); and (3) that “ella” is like previous one (interrupted one) but the phrase is parenthetical and excepted one , which refers to the time of detesting. this research uses the analytical-critical method, by examining and criticizing all three aspects, favors the third aspect finally. according to result of this research, abraham’s behavior toward his uncle azar has two stages: the stage before knowing surely that he (his uncle) is disbeliever. and the second one, after knowing assuredly that he is disbeliever, which disassociating of abraham from his is in the second stage, and be deduced from when they said to their people, indeed, we disassociate from you and whatever you worship other than allah. conversely, in first stage, seeking forgiveness for disbeliever is not only permitted but is as a duty, as he still retained his uncle’s guidance and return from disbelief, as abraham when has hope for his uncle to be guided promised him to seek forgiveness for him. the exception in the surah al-mumtahina also refers to this time. according to that the verse is unconditional, others can also seek forgiveness for disbelievers whom hope that be guided, whether their family or non-family. according to this, abraham is a sample and can be followed by all human being in all aspects.