بررسی و تطبیق بحث تجسم اعمال در سوره زلزال در تفاسیر فریقین و حکمت متعالیه

«تجسم اعمال» ازجمله مفاهیم مورد بحث در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی و فلسفه است. یکی از سور قرآنی که تجسم اعمال در آن بازتاب یافته، سوره زلزال است که با وجود آنکه فقط هشت آیه دارد، مسائل مهمی پیرامون سرای آخرت، در آن مطرح شده که بحث تجسم اعمال، مهم‌ترین آن است. با توجه به اختلاف‌نظرهایی که در دیدگاه مفسران و فلاسفه درباره آیات تجسم اعمال، وجود دارد تحقیق پیش‌رو با روش توصیفی تحلیلی درصدد تبیین، نقد و تطبیق دیدگاه‌های مطرح‌شده، پیرامون تجسم اعمال در آیات سوره زلزال است؛ پژوهش‌های گذشته، صرفاً به شکل پراکنده بحث تجسم اعمال در آثار اندیشمندان اسلامی را تبیین نموده‌اند و تطبیقی در زمینه مقایسه این بحث بین مفسران و فلاسفه انجام نشده است. پژوهش حاضر، در پی مطالعه تطبیقی جامع در این زمینه است. از مهم‌ترین نتایج آن می‌توان به این اشاره کرد که بیشتر مفسران، آیات سوره زلزال را به‌معنای جزای اعمال گرفته‌اند اما در قرن چهارم طبری در تفسیر جامع البیان که به اقوال مختلف پرداخته است به مسئله تجسم اعمال و آگاهی از اعمال خیر و نیز شر اشاره کرده است. ملاصدرا در قرن یازدهم آن را به‌معنای تجسم اعمال گرفته است. برخی از مفسران اهل سنت نیز به این مسئله اشاره کرده‌اند. برخی از شیعیان سده‌های اخیر مانند: نراقی، علامه طباطبایی، شعرانی و صادقی تهرانی آن را به‌معنای تجسم اعمال گرفته‌اند.

a comparative study of tajassumi a`mal in surah zilzal in the commentaries of faraqain and hikmati mua`aliyah

tajassumi a`mal is one of the topics discussed in different fields of islamic sciences and philosophy. one of the qur’anic surahs in which tajassumi a`mal is reflected is the surah zilzal, which, despite the fact that it has only eight verses, raises important issues regarding the hereafter, and tajassumi a`mal as one of the most important. according to the differences of opinions that exist in the commentators’ and philosophers’ views about the verses of the topic, the present research with descriptive-analytical method seeks to explain, criticize and reconcile the views raised in the field in the verses of this chapter. preceeding researches have only explained the discussion in the works of islamic thinkers in a fragmentary way, and there may not be found any comparison between commentators and philosophers. the current research is a comprehensive comparative study in this field. as understood by the study, most of the commentators have taken the verses of the surah to mean the punishment of actions, but in the fourth century, tabari, in his comprehensive commentary of al-bayan - which dealt with various views - addressed the issue of tajassumi a`mal and awareness of good and evil deeds as well. in the 11th century, mulla sadra used it to mean tajassumi a`mal. some sunni commentators have also mentioned this issue. some shiites of recent centuries such as: naraqi, allameh tabataba`i, sha`rani and sadeqi tehrani have taken it as tajassumi a`mal.