بازخوانی علیّت و پنجره‌های علّی در گفتمان قرآنی با محوریت تفسیر آیات «قرض»

«علّیت» یکی از روابط بنیادی است که نقش مهمی در زمینه‌های مختلف دینی و معرفتی ایفا می‌کند. در تحلیل زنجیره‌های علّی در قرآن، اصول معنایی متعددی مانند اصل پنجره‌های علّی مطرح می‌شود. مطابق این اصل، روابط علّیِ گوناگون در آیات مختلف نسبت به یک زنجیره علّی فراهم ‌می‌شود و بخش خاصی از یک مسیر یا فرآیند درکانون توجه قرار می‌گیرد. در تفسیر شناختی از کلام الهی، بررسی نحوه تشکیل سلسله‌های علّی در زبان قرآن و باز‌شدن پنجره‌های توجه به‌سوی معارف بینشی و آموزه‌های ارزشی آن؛ ظرافت‌های معنایی بی‌بدیلی را فراروی مخاطب قرار می‌دهد. نوشتار حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با رویکردی تفسیری درصدد است با توجه به نگاه مفسران و اصل پنجره‌های علّی، ساختاری روشمند جهت دسته‌بندی روابط علّی در تفسیر آیات «قرض» بیابد و تصویری بدیع از مراد الهی در کاربست تعبیر اسنادی «قرض به خداوند» ارائه ‌دهد. رهیافت‌های حاصل نشانگر وجود رابطه علّیت میان افعال ارزشی و اختیاری انسان با کمال مطلوب انسانی است. سلسله‌ علّی در تفسیر آیات «قرض» را می‌توان به دو دسته تقسیم نمود: یکی سلسله علت‌هایی که جهت‌گیری‌های اعتقادی عملی انسان را شکل ‌می‌دهد، مانند: ایمان به خدا و رسول، تقوا، معادباوری، جهاد در راه خدا، مبارزه با بخل و ... دوم علیّت خداوند بر پاداش قرض: زنجیره پاداش‌های بی‌حد و حصری برای «قرض» بیان شده ‌است که با ایجاد انگیزه، انسان مومن و باتقوا را به سمت انجام عمل خیر و حسنه هدایت‌ می‌نماید؛ پاداش‌هایی نظیر: «آمرزش گناهان»، «اجرکریم»، «فوز عظیم» و ... .