تحلیل و ارزیابی کاربست ‌های قرآنی جهاد ابتدایی از دیدگاه مفسران المنار و المیزان

موضوع جنگ آغازگرانه در اسلام، از دو جنبه حائز اهمیت است؛ از یک‌سو، دستاویزی برای گروه‌های افراطی شده است تا با ترویج خشونت، وجهه اسلام را مشوّه سازند و از سوی دیگر، شبهاتی را به‌ویژه از سوی مستشرقان نسبت به اسلام موجب شده است تا حقانیت و موفقیت دین اسلام را با چالش مواجه ‌کنند. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی به بررسی دو تفسیر متاخّر و اثرگذار؛ المنار و المیزان در این‌باره پرداخته و به این نتیجه رسیده است که هر دو تفسیر، به‌نحوی قائل به پدیده‌ جنگ آغازگرانه در اسلام هستند، ولی در عین حال، در پاسخ به شبهات، شروطی برای مصداق یافتن آن یاد کرده‌اند که ماهیت آن را به دفاعی بودن برگردانند. در نقد این دو رویکرد، با تتبّع کاربست واژه‌های جهاد و قتال و مانند آن‌ در قرآن کریم، روشن می‌گردد که هر چند اصل، با جنگ آغازگرانه نبوده و در تبلیغ دین و گسترش حکومت توحیدی، اصل در مسالمت و پذیرش مردم است، ولی از آنجا که مشروعیت حکومت از دیدگاه قرآن کریم، تنها از خداست و تنها حکم حق باید حاکم باشد، در صورت قدرت داشتن جامعه توحیدی و جبهه‌گیری سران کفر و طاغوت در برابر گسترش دین و تحقّق حکومت توحیدی جهانی، جهاد ابتدایی نیز در اندیشه‌ اسلامی، پیش‌بینی شده و چه بسا بتوان ماهیت آن را از دیدگاه انسانی، به جهاد دفاعی برگرداند.