نقد و بررسی معاد شناسی سهروردی در پرتو حکمت متعالیه

شیخ شهاب‌الدین سهروردی در تبیین خود از مسیله معاد به این باور می‌رسد که نفوس سعادتمندان و کمال‌یافتگان بعد از مرگ منجذب عالم انوار قدسی‌شده و از اشتغالات برزخی برکنار می‌ماند. اما متوسطان اهل سعادت بعد از مرگ با حفظ درجات در عالم صور معلقه یا اشباح مجرده مستقر می‌شوند و متذکر می‌شود که بعث اجساد و اشباح ربانی و کلیه وعده‌های پیامبران بدین‌گونه تحقق می‌یابد. اما در مورد نفوس اهل شقاوت اظهاراتی دارد که مظنون به تمایل به تناسخ است. صدرالمتالهین شیرازی از رویکرد سهروردی به مسیله معاد، خصوصاً آنجا که صورت‌های غیر‌جسمانی را، که باعث نقوشی در خیال هستند، منشا آثار ملایم و غیر‌ملایم شمرده است، انتقاده کرده و تبیین وی را متضمن مخالفت با ظواهر متون دینی دانسته است.