استاد مطهری و نقد ایدیالیسم

از قرن هفدهم در فلسفه غرب تحولی بنیادی در پژوهش فلسفی روی داد و بحث درباره نحوه شکل‌گیری شناخت و میزان اعتبار آن محور مسایل فلسفی شد. این تحول در قلمرو فلسفه اسلامی به‌علت نبود ارتباط میان دو عالم فلسفه اسلامی و غرب با سه قرن تاخیر بازتاب یافت. استاد مطهری به‌عنوان استاد مبرز فلسفه اسلامی کوشید تا ابتدا با آرای فیلسوفان جدید و معاصر آشنا شود، سپس به نقد و بررسی آن‌ها بپردازد. یکی از مسایل مورد توجه استاد مسیله شناخت بود که در آن دو دیدگاه اصلی در برابر هم قرار دارند: یکی ریالیسم که وجود مابازای ادراکات حسی را در خارج می‌پذیرد و شناخت حسی را کاشف از خارج می‌داند؛ و دیگری ایده‌آلیسم ذهنی که منکر این امر است. علامه طباطبایی و استاد مطهری در اصول فلسفه و روش ریالیسم با دفاع از مبانی ریالیستی فلسفه اسلامی به نقد ایدیالیسم ذهنی یا اصالت تصور ازیک‌سو و نقد مبانی ماتریالیسم دیالکتیک ازسوی‌دیگر می‌پردازند. دیدگاه استاد مطهری در این کتاب، که در دهه سی نوشته شده است، با آنچه در درس‌های شرح مبسوط منظومه در دهه پنجاه القا کرده‌اند قدری تفاوت دارد. ایشان در کتاب نخست ایدیالیسم به‌معنای اصالت تصور را از حیث انکار واقعیت هم‌تراز سفسطه می‌گیرد و فیلسوفان ایدیالیستی چون بارکلی و شوپنهاور را به لحاظ انکار جهان خارج از ظرف ذهن، در کنار سوفسطاییانی چون پروتاگوراس و گرگیاس نام می‌برد، درحالی‌که در کتاب دوم تحلیل عمیق‌تری از مسیله شناخت و اثبات جهان خارج به‌دست می‌دهد. در این مقاله می‌کوشیم با ارایه تحلیلی جامع از دیدگاه استاد مطهری در باب شناخت و نقد ایشان بر ایدیالیسم، به نقد و بررسی آرای ایشان بپردازیم.