نسبت دهر و زمان در نظرگاه افضل‌الدّین کاشانی

افضل‌الدّین کاشانی، فیلسوف و حکیم متالّه قرن ششم و هفتم، از جمله حکمایی است که آثار متعدّدی به‌ویژه در مبحث معرفت نفس از خود به جای گذاشته است. یکی از مفاهیم فلسفی مهمّی که تقریباً اغلب فلاسفه و حکما به آن پرداخته‌اند و افضل‌الدّین نیز دربارۀ آن رای مستقلی ارائه کرده، مفهوم «زمان» و نسبت آن با دهر و سرمد است. وی همچون سایر حکمای متاله اصل برینی برای زمان در نظر دارد که متعلّق به عالم مبدعات یا معقولات است. او زمان را تصویر متحرّک سرمدیّت می‌داند، ولیکن به جای واژۀ سرمد از واژۀ «دهر» استفاده می‌کند. دهر از نظر افضل، مقدار وجود است. نکتۀ مهمّ آن است که فلسفۀ افضل مبتنی بر آگاهی (یا به تعبیر افضل آگهی)، شهود و ادراک ذات به ذات است. از این جهت، او به مسلک اشراقیون تعلّق می‌یابد. همچنین تاکید او بر دهر، به عنوان حقیقیت لم یزل و لایزال، ما را به ریشه‌های باستانی دیدگاه افضل، به‌ویژۀ پیوند آن با طریقت زروانی (از طرائق معنوی مزدیسنایی) سوق می‌دهد. در این مقاله، پس از ذکر پیشینه‌ای دربارۀ مفهوم فلسفی و عرفانی زمان، به بررسی نظرگاه باباافضل در این باره خواهیم پرداخت و رویکرد حکمی/ عرفانی او را تبیین خواهیم نمود.

The relationship between aeon and time in the view of Afdal al-Din Kashani

Afdal alDin Kashani, the philosopher and divine sage of the sixth and seventh centuries, has written several works, in particular in the field of selfknowledge. One of the most significant philosophical concepts to which almost every philosopher has paid attention and Afdal alDin has also given an independent vote on, is the concept of the “time” and its relation to the aeon and eternity. He, like other metaphysicians, considers a transcendent principle for time which belongs to the world of immaterial things or intelligentsia.  He considers “time” as the moving image of immortality, while he applies the word “aeon” instead of benefiting from the word of immortality. From Afdal’s point of view, Dahr is determined as the amount of existence. The important point is that the philosophy of Afdal is based on intuition and self consciousness. Therefore, he is more likely to belong to the Ishraqiyun. Also, his emphasis on aeon, as the truth from eternity to eternity, leads us to the ancient origins of Afdal’s viewpoint, in particular its relation to Zurvanite esoterism. In present paper, after mentioning the background about philosophical and mystical concepts of time, we will examine the Baba Afdal’s viewpoint in this regard beside explaining his mystical approach.