نظام فکری علامه طباطبایی: عقل‌گرایی اعتدالی و ایمان‌ورزی خردمندانه

علامه طباطبایی (1281-1360 ش) اولین متفکر دوران معاصر است که به بحث‌های معرفت‌شناسی پرداخته است. او در کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم به شبهات مکاتب سوفسطایی، شکاکیت، و تجربه‌گرایی افراطی در عدم اعتماد به عقل در دریافت حقیقت پاسخ داده است و فلسفه اسلامی را نظام رئالیستی مبتنی بر عقل‌گرایی معرفی می‌کند. وی هم‌چنین به نقش بی‌بدیل عقل در فهم حقایق دینی توجه دارد و نکات مهمی را در این باره متذکر می‌شود. می‌توان گفت علامه در دو جبهه از خرد‌ورزی دفاع کرده است، اول: در برابر حس‌گرایی و تجربه‌گرایی افراطی که در غرب به شکاکیت و نسبیت‌گرایی در همه حوزه‌های اعتقادی و اخلاقی منجر شد و دوم: در برابر ظاهر‌گرایان و اخباریونی که با بی‌اعتبارکردن حجت عقل وحی را نیز بی‌اعتبار کردند و به تعطیلی دین و عقل با هم رسیدند. بررسی موضع علامه موضوع این نوشتار است.

Allameh Tabatabaei’s Structure of Thought: Moderate Rationalism and Wisely Faithfulness

Allameh Tabatabaei (12811360 Hijri) is the first contemporary thinker who has paid serious attention to epistemological discussions. In his book, philosophy principles and realism method, written to clarify the contrariety between Islamic philosophy principles and materialism, he removes doubts instilled by sophists, skeptics and empiricism about confidence in reason (intellect) in attaining truths, and introduces Islamic philosophy as a realistic constitution based on rationalism rather than idealism. Allameh has been wellinformed of the serious attention of European philosophers especially after Kant to epistemological discussions, and has had conscientious effort to explain the defense of Islamic philosophers of intellect dignity and the validity of its issues. He has also paid attention to the unique role of intellect in the comprehension of religious facts, and comments on important points in AlmizanExegesis regarding this issue. It can be said that Allameh Tabatabaei defended rationality in two fronts. First, against excessive sensualism and positivism that resulted in negation and rejection of all kinds of philosophical and religious sovereignty, and culminated in skepticism and relativism in all realms of belief and ethics. Second, against literalism (formalism) and Akhbarism, which through denying the authority of rationally, disparaged the bases of revelation itself and have led to agnosticism and obscurantism at the same time. This article considers the position of Allameh on these two issues.