تساوق صفات ذاتی خداوند در نظام حکمت صدرایی

ملاصدرا در مقام تبیین عینیت ذات با صفات الهی، از سه گویش کلامی، فلسفی و عرفانی بهره گرفته است که در نوشتار پیشِ رو به ترتیب از آن‌ها به رویکردهای عام، خاص و اخص یاد می‌شود. هدف اصلی پژوهش، تشریح رویکرد عامِّ ملّاصدرا و تبیین وجوه تمایز آن با دو نگاه دیگر است. طبعاً برای فهم پاسخ فلسفی، در ابتدا فهم تفاوت آن با رویکرد عام ‌تر و نگاه کلامی ضرورت دارد. صدرا در رویکرد فلسفی خویش، ابتدا ذات و صفات الهی را به وجود و ماهیت در اشیاء امکانی تنظیر می ‌نماید و سپس بر پایۀ تحقّق عرضی ماهیات، ذات احدی را بالذّات، مصداق «وجود» و بالعرض، مصداق اوصاف کمالیه و نعوت جمالیه می ‌خواند؛ بنابراین آن چه بی‌ واسطه از ذات الهی انتزاع می‌ شود، مفهوم «وجود اسمی» است، لیکن از آن ‌رو که کمالات معقول از سنخ وجود و خصایص ذاتی آنند، هر یک از آن ها از حیث واحد وجود، از حقیقت بسیط الهی انتزاع می‌ یابند و این امر، به معنای «تساوق صفات» به حسب ذات احدی است. در این راستا تامّل در اقسام حیثیت تقییدیۀ اخفی، بستر مناسبی برای فهم دقیق ‌تر رویکرد فلسفی صدرا و تمایز فی ‌الجملۀ آن با رویکرد عرفانی در باب ذات و صفات الهی فراهم می ‌آورد.