وحی و رویا: بررسی و نقد تئوری «رویای رسولانه»

دین‌پژوهی در دوره معاصر نواندیشان زیادی را به خود دیده است؛ یکی از این نواندیشان دکتر سروش است؛ وی در تاریخ تئوری‌پردازی خود مراحل مختلفی را طیّ کرده است. اولین گام‌ وی در این راستا با قبض و بسط تئوریک شریعت آغاز شد و با فرضیه بسط تجربه نبوی استمرار یافت. وی در فرضیه اول معرفت دینی را بشری و تاریخی و نسبی پنداشته و در فرضیه دوم یک گام به عقب‌ رفته، متن دین را متحوّل و تاریخی دانسته است. وی در تئوری جدیدش ـ که نام «محمّد(ص) راوی رویای رسولانه» را بر آن نهاد ـ گامی دیگر به عقب‌ برداشته است. سروش مدعی است که در این تئوری آخرین پنجره ناگشوده در این باب را باز کرده و فرایند وحی را ـ برخلاف گذشته ـ یکسره در رویا و خواب خلاصه نموده است. وی نقش پیامبر را راوی و گزارشگر آنها می‌داند. لذا، روشی که سروش برای تفسیر وحی پیشنهاد می‌کند روش تعبیرگرایی است که به زعم وی می‌تواند رقیب جدّی برای ظاهرگرایی و تاویل‌گرایی در تاریخ اسلامی باشد. دکتر سروش در آخرین تئوری خود شش مقدمه ترتیب داده است تا از طریق آن بتواند فرضیه خود را اثبات نماید. نگارنده این مقاله با بررسی و نقد مقدّمات و استدلال وی، این تئوری را در نهایتِ سستی و ضعف یافته است