تحلیل نظریه حکایت در علم حصولی از دیدگاه استاد فیاضی

بحث معرفت‌شناسانه دربارۀ ویژگی حکایت، از مباحث بنیادین در معرفت‌شناسی معاصر است. معرفت‌شناسان مسلمان نیز در مورد ذاتی‌بودن و بالفعل بودن حکایت مفاهیم، دیدگاه‌های متفاوتی دارند. رای مشهور معرفت‌شناسان مسلمان بر آن است که حکایت، ذاتیِ باب برهان، و وصف بالفعل صورت‌های ذهنی است. برخی دیگر بر این باورند که حکایت بالفعل تنها در مرتبۀ تصدیق، صادق است و حکایت تصورات و قضایا، شانی و بالقوه است. در مقابل این دیدگاه‌ها، استاد فیاضی حکایت را ذاتی باب‌ ایساغوجی و بالفعل صورت‌های ذهنی می‌داند. در این مقاله تلاش شده است با تبیین تحلیلی دیدگاه استاد فیاضی و وارسی انتقاد‌ها بر این دیدگاه، ابعاد جدیدی از مسئله حکایت روشن گردد. تبیین دقیق مفاهیم دخیل در فرایند حکایت در آرای این حکیم نشان می‌دهد نقدهای وارد بر دیدگاه ایشان، از جمله نادیده‌گرفتن نقش فاعل شناسا در فرایند حکایت یا عدم دلالت ادله بر مدّعا، وارد نیستند.

An Analysis of the Theory of Ḥikāyat, Essential Denotation of Mental Ideas and Forms, in `Ilmi Ḥuṣulī. Acquired Knowledge, as Viewed by Professor Fayyāḍī

Epistemological discussion of the nature of ḥikāyat is known as one of the fundamental issues in contemporary epistemology. Muslim epistemologists also have different views on the nature and actuality of ḥikāyat. Popular Muslim epistemologists, have taken ḥikāyat as dhātī bābi burhān, natural of the demonstration, and waṣfi bi`lfi`li ṣūrathāyi dhihnī, actual quality of mental forms. Some believe that only in the level of taṣdīq, affirmation, one may agree with ḥikāyati bi`lfi`l, while in the level of taṣawwurāt, mental forms,and qaḍāyā, propositions, it is bilquwwah, potential. Contrary to these views, Fayyāḍī has viewed ḥikāyat as dhātī bābi Isagoge and bi`lfi`l in mental forms. In this article, an attempt has been made to clarify new dimensions of the issue by analytically explaining Fayyāḍī's point of view and examining the criticisms in the field. Accurate explanation of the concepts having to do with the process in the opinions of this philosopher shows that there are no criticisms of his view and such critiques as ignoring the role of the cognitive agent in the process of ḥikāyat or lack of any evidence denoting the claim may not be agreed with.