جستاری معرفت‏شناختی در مقایسه تطبیقی رویکردهای فهم قرآن کریم

از مهم‌ترین بسترهای تئوریک موثر بر شکل گیری مکاتب تفسیری، مباحث منبعث از دانش معرفت شناسی و زیرشاخه های آن است. برای مسئله چگونگیِ فهم و تفسیر متون و به‏طورخاص قرآن کریم، سه رویکرد معرفت‏شناختی متصوّر است. در رویکرد اول (مخاطب‏محور)، مخاطب و پیش‏دانسته های او، رکن اصلیِ فرایند فهم تلقّی می‌شود و ازآنجاکه پیش‌دانسته‌های هر مخاطب با دیگری متمایز است، معانی استنباط‌شده نیز متمایز است و همه این معانی نیز موجّه تلقّی می شود. در رویکرد دوم (مولف‌محور)، معنای نهاییِ متن، حقیقتی است قابل فهم که باید طی فرایندی مضبوط به آن نایل شد و کشف مقصودِ مولف طی تفسیر متن (در این مقاله، متن قرآن)، هرچند دشوار باشد، ناممکن نیست و تنها معنایی موجّه تلقّی می‌گردد که متناظر با این مقصود باشد.در این مقاله ضمن مقایسه تطبیقی دو رویکرد پیش‏گفته، رویکرد سومی (متن‌محور) که شالوده معرفتیِ آن بر آموزه های اسلامی مبتنی است، تبیین می‌گردد که طبق آن، رکن اصلی در فرایند فهم، خودِ اثر یا متن قرآن کریم است. ضمن تطبیق رویکردهای سه‌گانه فوق، با استفاده از روش‌های تحلیل محتوای کیفی و استدلال منطقی، این نتیجه حاصل شده است که در میان این رویکردها ، رویکرد متن‌محور برای فهم قرآن کریم از وجاهت بیشتری برخوردار است و با کاربست این رویکرد، دستیابی به عمق مدلول های معناییِ آیات قرآن کریم محتمل تر می‏نماید و موفقیت برخی تفاسیر معتبر نظیر المیزان را می توان با توجه به همین مهم رمزگشایی نمود.

An Epistemological Study of a Comparison Made of the Approaches of Understanding the Holy Quran

Epistemology and its subfields are known as the most important theoretical bases affecting the formation of interpretive schools. Regarding the problem of understanding and interpreting the texts, particularly the Holy Qur'an, there may be found three epistemological approaches. In the first approach (audiencebased), the audience and his mental presuppositions are regarded as the main pillar of the process of understanding, and since the presuppositions of each audience are distinct from others, the findings are also distinct, and all of the findings are considered to be justified. In the second approach (authorbased), the final meaning of the text is an understandable truth that must be achieved during a process. It is not impossible, though difficult it may be, to discover the author's intention in interpreting the text (of the Qur'an), and only the sense corresponding it may be taken as true. In this paper, comparing the two approaches, the third approach (textbased) whose epistemological basis is on Islamic teachings, is explained, according to which the main element in the process of understanding is the very effect of the text of the Holy Qur'an. While studying the above three approaches comparatively, using qualitative content analysis and logical reasoning approaches, it has been concluded that among these approaches, the third is more justified, and relying on this approach, it is more probable for the depth of the Qur'anic verses to be perceived. The success of some valid interpretations such as alMizan may be known as the product of such an approach