مکان و خلا در فلسفه سینوی

یکی از گزاره‏های بسیار مورد توجه در فلسفه اسلامی، به‏ویژه در بحث طبیعیات، بحث مکان و به تبع آن بحث خلا است؛ به‏طوری‏که همواره این پرسش، ذهن را مشغول می‏کند که: آیا خلا و ملا وجود دارند؟ و اگر وجود دارند، آنها غیر از مکان هستند یا منطوی در مکان شده‏اند؟ این مقاله درصدد است به این پرسش‏ها پاسخ دهد: اولاً، خصوصیات و ویژگی هریک چگونه است؟ ثانیاً، وجود و عدم وجود آنها، با کدام ادله‌ عقلی قابل اثبات است؟همواره دو تلقی از مکان وجود داشته است: یکی اینکه مکان، سطح خارجی جسم است و دیگر اینکه مکان، ابعاد سه‏گانه‌ طول، عمق و عرض فضایی را داراست که جسم در آن واقع می‏شود. اما این پرسش مطرح است که: آیا جسم دارای ابعاد سه‏گانه است؟ اگر هست، مکانی که ابعاد سه‏گانه دارد، آیا جمیع ابعاد جسم را من جمیع الجهات دربرمی‌گیرد؟ به عبارت دیگر، آیا جسم من جمیع الجهات در مکان قرار دارد یا بعدی از ابعادش در بعدی از ابعاد مکان قرار می‌گیرد؟ اغلب فیلسوفان اسلامی، خلا را انکار می‌کنند، ولی برخی دیگر درصدد اثبات آن هستند.این مقاله از نوع تحقیقات بنیادی بوده، روش پاسخ‌گویی به پرسش‌های آن، تحلیلی ‌ ‌توصیفی است. همچنین شیوه‌ گرد‌آوری اطلاعات به صورت اسنادی و گزارش‏های علمی بوده است. نتیجه‌ این پژوهش آن است که ابن‏سینا مکان را سطح خارجی جسم محوی یا سطح داخلی جسم حاوی به شمار می‏آورد و در هر حال این مکان چیزی جز متمکن نیست که یا حاوی و یا محوی است. بنابراین، وی نمی‌تواند خلا را به عنوان محیطی که از هرگونه ماده خالی باشد، بپذیرد. ابن‌سینا بطلان خلا را بر سه اصل استوار ساخته است: 1. فاقد ابعاد بودن خلا؛ 2. فرض بی‌نهایت بودن آن؛ 3. اثبات بطلان حرکت در محیط لایتناهی.

Place and Vacuum in Avicenna`s Philosophy

One problem attracted the minds of many philosophers in Islamic philosophy is that of place and, following it, vacuum. The question: do vacuum and fullness exist? and given their existence, are they something other than place or are they included in it? In the paper, has been intended to answer: what may be known as the particularities of them? How may one prove their existence? There have always been two perceptions of the place: one taking place as the outer surface of a body, and the other as being of three dimensions of length, depth, and width in which the body is situated. this question, however, arises: Is a body of three dimensions? If so, does the place which is of three dimensions include all dimensions of the body thoroughly? In other words, is a body thoroughly situated in its place or each of its dimension is situated in one dimension of the place? Most Muslim philosophers have negated vacuum; some of them, however, have sought to prove it. As concluded in this fundamental research with an analytical and descriptive method, Avicenna has viewed the place as being the outer surface of the contained or the inner surface of the containing body and in any case, place may not be other than the placed, mutumakkin, that is, the contained or the containing. He, therefore, cannot accept the vacuum as an environment free of any material. Ibn Sina has based the falsity of vacuum of on three principles: 1. the vacuum`s lacking of dimension; 2. The assumption of its infiniteness; 3. Proving the falsity of movement in an infinite environment.