اندیشه فلسفی سنخیّت میان خدا و خلق؛ نقدها و پاسخ‌ها

عدم درک صحیح از مسئلۀ سنخیّت میان خدا و خلق، موجب مطرح شدن اشکالاتی از سوی مخالفان شده است. تمامی این اشکالات در این سوال اساسی خلاصه می‌شود که: چگونه سنخیّت میان خدا و خلق موجب تشبیه او به مخلوقات نمی‌گردد؟ در پاسخ به این سوال با مراجعه به متون فلسفۀ اسلامی و استفاده از روش تحلیلی، درمی‌یابیم که تنزّل معلول از علت به عنوان یکی از مبانی اثبات سنخیّت میان علل فاعلی ایجادی و معلولاتشان رخ می‌دهد، نه علل طبیعی، و خداوند در این مسئله، شباهتی با علل طبیعی ندارد. افزون بر این، او با شدّت وجودی خویش از سایر علل ایجادی نیز متمایز است. لازمۀ سنخیّت، واجب بودن ممکن و تعدد واجب‌الوجود نیست؛ زیرا وجود همانند ماهیت نیست تا لازم باشد در تمام مصادیقش، ذات خود را حفظ کند. قاعده‌ «معطی شیء فاقد شیء نیست» شامل فاعل بالاراده‌ای چون خداوند نیز می‌باشد؛ با این تفاوت که مالکیت خداوند بر وجودی که به مخلوقات عطا کرده، مالکیت حقیقی و برترین نوع مالکیت است. سنخیّت میان خالق و مخلوق از جهاتی و تباین میان این دو از جهات دیگر، مستلزم ترکیب در ذات خداوند نخواهد بود؛ زیرا این جهات هر دو به وجود برگشت می‌کنند که حقیقت واحدی است.

The Philosophical Thought of Similarity, Sinkhiyyat, between God and Creature; Criticues and Answers

Lack of proper understanding of the similarity between God and creature has raised objections by the opponents. All the objections may be summarized in this fundamental question as: how is such a similarity between God and creation that does not lead to His likeness to creatures? As explained analytically in the paper, the caused being`s descending from its cause, as one principle of similarity, happens in the case of agents and their caused beings not in the case of natural causes and there may not be found any likeness between God and natural causes. In addition, He is distinguished from other existential causes by His particular existential intensity. It should be stated, therefore, that such a particular similarity does not lead contingent beings to necessary being and to multiplicity of necessary being. Since existence is not like quiddity to keep its essences in all of its extensions. The philosophical rulr saying the giver may not lack what gives to things, includes such agent of will as God, though God`s possession of being is true and the highest one. It should be mentioned that neither God`s similarity to creatures leads to its being combined nor its difference with them. Since the two state originate from existence as one reality