بررسی معرفت‌شناختی حسن و قبح عقلی

حسن و قبح افعال یکی از مسائل اساسی در علم کلام، اصول فقه و اخلاق است که از جهات مختلفِ معناشناختی، هستی‌‌شناختی و معرفت‌شناختی می‌توان از آن بحث کرد. اینکه حسن و قبح، ذاتی افعال است یا نه، بحثی هستی‌شناختی است؛ اما اینکه عقلی است یا نه، بحثی معرفت‌شناختی است. غالباً این دو حیث به‏درستی از هم تفکیک نشده‌، مغالطاتی را در پی داشته است. مقاله حاضر پس از تفکیک دو جهت یادشده، تعیین محلّ نزاع و نیز بیان دستاوردهای معرفت‌شناختیِ قضایای حسن و قبح، سه دلیل معرفت‌شناختی بر عقلی بودن قضایای حسن و قبح ارائه کرده است. بنا بر دلیل اول، اگر حسن و قبح، عقلی نباشد، شناخت حسن و قبح افعال به طور مطلق و حتی از راه شرع هم امکان‌پذیر نخواهد بود. دلیل دوم ثابت می‌کند قضایای حسن و قبح، یقینی‌اند و در مقدمات برهان به کار می‌روند، نه مشهوری و عقلایی تا صرفاً در جدل به کار آیند. در دلیل سوم، حسن و قبح برخی افعال، بدیهی دانسته شد و معلوم است اگر قضیه‌ای بدیهی بود، به طریق اولی یقینی و عقلی هم خواهد بود. اگرچه اشکالات متعدد معرفت‌شناختی به دلایل یادشده وارد گردیده، در نهایت با پاسخ‌های کامل و متقن از عقلی بودن حسن و قبح دفاع شده است