چیستی و حجیت عقل از دیدگاه میرزامهدی اصفهانی

مکتب و مدرسۀ معارفی خراسان که از شکل‌گیری آن یک سده می‌گذرد بی‌تردید، در فضای علمی و فکری معاصر ما تاثیرات درخوری داشته و طرفداران و پیروانی را به خود جلب نموده است. پایه‌گذارِ این مدرسه آیت‌الله میرزامهدی اصفهانی است. در این مقاله، هدف بر این است که با توجه به اهمیت بحثِ نسبت عقل و دین، دیدگاه میرزامهدی اصفهانی دربارۀ چیستی عقل و حجیّت آن تبیین شود.ایشان در مورد معنا و چیستی عقل معتقد است که در علوم الهی، عقلْ نوری است که ظهور ذاتی دارد و حسن و قبح افعال با آن آشکار می‌گردد. در این معناشناسیِ دینی از عقل، دو تفاوت هستی‌شناسانه و سه تفاوت معرفت‌شناسانه با معنای اصطلاحی و رایج از عقل دیده می‌شود، به‌ویژه آنکه عقل صرفاً به عقل عملی فروکاهیده شده و شان نظری عقل به رسمیت شناخته نمی‌شود. میرزامهدی اصفهانی حجیت عقل و علم را ذاتی دانسته است اما دربارۀ یقین معتقد است که هر یقینی ارزش معرفتی ندارد و تنها در سه نوع یقین می‌توان احراز مطابقت با واقع نمود و سایر یقین‌ها، به‌ویژه یقینی که از راه استدلال‌های قیاسی به دست می‌آید، مطلوب و ارزشمند نمی‌باشد. آنچه در بررسی دیدگاه‌های میرزامهدی کاملاً عیان است مشابهت‌های فکری وی با اندیشۀ اخباریگری است، که در این مقاله، با روش تحلیل محتوا، شواهد متعددی برای آن ارائه شده است.