شناسایی الگوهای گسترش شهری در شهرهای میانه‌اندام (نمونۀ موردی: شهر ارومیه)

شهرنشینی بی‌سابقه در چند دهه‌ گذشته، در سطح جهانی اتفاق افتاده است. شهرنشینی معمولاً با تغییر کاربری اراضی و گسترش شهری همراه است. شهرنشینی همراه با گسترش فضایی زمین شهری، منجر به تغییرات الگوی سیمای سرزمین می‌شود. مطالعات قبلی،الگوهای شهرنشینی را در مناطقی با گسترش سریع شهری تحلیل کرده‌اند، درحالی‌که به مناطق شهری با گسترش کم تا متوسط به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، کمتر پرداخته شده است؛ بنابراین هدف از پژوهش حاضر، شناسایی الگوهای گسترش شهری در شهرهای میانه‌اندام است. پژوهش حاضر، توصیفی-‌اکتشافی و از جنس پژوهش‌های کاربردی است. در این پژوهش، دسته‌ اول داده‌ها، تصاویر ماهواره‌ای خواهد بود. پس از تشکیل یک پایگاه داده از تصاویر ماهواره‌های لندست 5 و 8 برای چهار دوره‌ زمانی(1990،2000،2010،2020)، نقشه‌ کاربری اراضی سال‌های مذکور تهیه شد. برای اعتبارسنجی نقشه‌ها، از تصاویر گوگل ارث، نقاط واقعیت زمینی و ضرایب صحت و کاپا استفاده گردید؛ بنابراین روش گردآوری داده‌ها کتابخانه ای است.  جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها، از نرم افزارهای «google earth engine»، «gis» و «fragstat» بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد، هنگامی که به صورت زمانی نگاهی به گسترش شهری در ارومیه می‌اندازیم، دو دوره مشخص می‌شود. در دوره‌ اول 1990-2000، توسعه‌ سریع در حاشیه‌ شهر، منجر به افزایش اندازه‌ منطقه‌ شهر اصلی شده که با کاهش شاخص «a i» نشان داده شده است. علاوه بر این، گسترش جدید در مناطق جداشده از دیگر مناطق، توسط زمین‌های خالی مشاهده می‌شود که نشان دهنده‌ گسترش پراکنده‌ شهر است. در دوره‌ 2000-2020 شدت گسترش شهری کاهش یافته است. در این دوره، شهر تجربه‌ کاهش تجمیعی در «gyration_mn» داشت و تجمع لکه‌ها به شدت کاهش یافته است. این موضوع ممکن است نشان‌دهنده‌ این نکته باشد که رشد ادامه‌دار در ارومیه، بر توسعه‌ لکه‌های شهری تمرکزداشته و این توسعه، با افزایش قابل توجهی در «enn_mn» و کاهش تجمیعی در «gyration» همراه بوده است. نتایج پژوهش حاضر، به شناسایی چهار الگوی گسترش شهری (تجمعی، پرشی، خطی و گره ایی) در شهر ارومیه منجر شده است.

identifying the patterns of urban expansion in the mid-size cities (case study: urmia city)

unprecedented urbanization has occurred globally in the last few decades. urbanization is usually associated with land use change and urban expansion. urban expansion, as an important social phenomenon, has a clear effect on the landscape pattern. therefore, urbanization is always associated with the spatial expansion of urban land, which leads to changes in the landscape pattern. previous studies have analyzed urbanization patterns in areas with rapid urban expansion, while urban areas with low to medium expansion, especially in developing countries such as iran, have been less studied. therefore, the aim of the current research is to identify the patterns of urban expansion in the middle cities; it is in the city of urmia. the current research is a descriptive-analytical research and applied research. in the present study, the first set of data will be satellite images, so the satellite images of 1990, 2000, 2010, and 2020 of urmia city were received from landsat satellite and processed using related software. therefore, it is a library data collection method. the results of the present research show that when we take a look at the urban expansion in urmia, two periods can be identified. in the first period of 1990-2000, the rapid development in the periphery of the city has led to an increase in the size of the core city area, which is indicated by a decrease in the ai index. in addition, new expansion is observed in areas separated from other areas by vacant land. this shows the sprawling expansion of the city. in the period of 2000-2010, the intensity of urban expansion has decreased. during this period, the city experienced a cumulative decrease in gyration_mn, and the accumulation of spots has been greatly reduced. this may indicate that the continued growth in urmia has focused on the development of urban patches and this development has been accompanied by a significant increase in enn_mn and a cumulative decrease in gyration. finally, the investigation of urban expansion patterns in urmia city led to the identification of four cumulative, jump, linear and nodal patterns.