شناسایی مولفه‌های تاثیرگذار بر تغییر کارکردهای اجتماعی فضاهای شهری با تاکید بر اقتصاد سیاسی و طرح‌های توسعه (نمونۀ موردی: مناطق 3 و 12 کلان‌شهر تهران)

کارکرد اجتماعی فضا از مهم‌ترین کارکردهای فضاهای شهری محسوب می‌شود که امکان درگیری در تعاملات معنادار با اجتماع، اجتماعی‌شدن، شکل‌گیری حس مکان و فرصت جمع‌شدن و لذت تجربه با دیگران را در شهروندان ایجاد می‌کند. متاسفانه در شهرهای مختلف ایران طی سالیان گذشته این کارکردهای اجتماعی فضاها تحت‌تاثیر اقتصاد سیاسی و طرح‌های توسعه با تغییرات عدیده‌ای روبه‌رو شده‌اند. بدین‌منظور، تحقیق حاضر با هدف شناسایی مولفه‌های تاثیرگذار اقتصاد سیاسی و طرح‌های توسعه بر تغییر کارکردهای اجتماعی فضاهای شهری جدید (منطقۀ 3) و قدیم (منطقۀ 12) کلان‌شهر تهران و ارائۀ راهکارهایی به‌منظور توسعۀ کارکردهای اجتماعی مثبت فضاهای شهری نگارش شده است؛ ازاین‌رو، روش تحقیق در پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، تحلیلی و اکتشافی است. همچنین تحلیل فضاهای شهری مورد مطالعه با بهره‌گیری از روش دلفی (نظر 16 نفر از نخبگان و مدیران) و کاربست تکنیک تحلیل اثرات متقاطع در نرم‌افزار micmac صورت گرفته است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که بیشترین اثرگذاری در راستای تغییر کارکردهای اجتماعی فضاهای شهری تهران (جدید و قدیم) مربوط به مولفه‌های عدم‌شکل‌گیری مناسب ارتباط بین اقتصاد، اجتماع و حکومت، عدم‌انسجام و ارتباط مناسب بین ابعاد و عناصر اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی، عملکردی و کالبدی در طراحی فضاهای شهری و عدم‌بهره‌مندی از افراد با سلیقه‌ها و ترجیحات مختلف در راس امور است. همچنین نتایج نشان می‌دهد که تغییرات تدریجی فضاهای شهری قدیمی در سالیان گذشته و معاصرشدن آن‌ها همراه با تاثیرات مدرنیسم، باعث شده این فضاها در پاسخگویی به نیازهای روزمرۀ ساکنان ناتوان شده و نقش اجتماعی آن‌ها کاهش یابد.

identifying the influencing factors on changing the social functions of urban spaces with an emphasis on political economy and development plans (case study: 3 and 12 regions of tehran metropolis)

the social function of space is one of the most important functions of urban spaces, which creates the possibility of engaging in meaningful interactions with society, socialization, the formation of a sense of place and the opportunity to gather and enjoy the experience with others in citizens. unfortunately, in different cities of iran, over the past years, these social functions of spaces have undergone many changes under the influence of political economy and development plans. for this purpose, the present study was written with the aim of identifying the influencing factors of political economy and development plans on changing social functions of new urban spaces (region 3) and old (region 12) of tehran metropolis and to provide solutions to develop positive social functions of urban spaces. therefore, the research method in the present study is applied in terms of purpose and analytical and exploratory in nature. also, the analysis of the studied urban spaces has been done using the delphi method (opinion of 16 elites and managers) and the application of cross-impact analysis technique in micmac software. findings indicate that the most effective in changing the social functions of urban spaces in tehran (new and old) are related to the components of lack of proper formation of the relationship between economy, society and government, incoherence and proper relationship between economic, social, environmental and functional dimensions and body elements in the design of urban spaces and the lack of benefit from people with different tastes and preferences is at the forefront. the results also show that the gradual changes of old urban spaces in recent years and their modernization along with the effects of modernism, have caused these spaces to be unable to meet the daily needs of residents and their social role is reduced.